In Frankrijk zijn de gebruiken en gewoonten van het begraven of cremeren nogal verschillend met de wat meer creatieve en vooral ook meer empathische manieren van afscheid nemen. In Frankrijk was een Nederlandse uitvaartverzorgster werkzaam, die haar werk doet in de Tarn en de departementen daar omheen. Hieronder geeft zij – Marietta Kenkel – enige algemene informatie over de regelgeving en de financiële aspecten.
Uitvaart in Nederland
Wilt u dat uw lichaam na overlijden naar Nederland vervoerd wordt, dan moet u rekening houden met vervoers- en administratiekosten van zo’n € 4.500. Daarna moet de uitvaart in Nederland nog plaatsvinden. De kosten van een uitvaart zijn in Nederland hoger dan in Frankrijk: een bedrag van € 6000 is heel normaal.
Voor de administratieve handelingen na overlijden, de (speciaal geëquipeerde) kist, de verplichte balseming van het lichaam en het vervoer naar het vaderland kan men zich verzekeren in Frankrijk. De maatschappijen verzekeren u meestal wanneer u jonger dan 60 jaar bent. Voor een dergelijke verzekering betaalt u, afhankelijk van uw leeftijd, tot ongeveer € 70 per jaar. U hebt dan de mogelijkheid om de hele familie, een (echt)paar of een persoon alleen te verzekeren. Meestal is er een ticket meeverzekerd voor een naaste die meegaat met de overledene. Informeer bij uw verzekeringsmaatschappij of zij een contrat d’obsèques of assurance d’obsèques bieden met repatriement vers l’étranger.
Misschien hebt u in Frankrijk vrienden, kennissen, buren die graag afscheid van u zouden willen nemen, voordat uw lichaam naar Nederland vervoerd wordt. Een uitvaartbegeleider kan de naasten helpen bij het organiseren van een afscheidsceremonie. Let op: over het algemeen zijn uitvaartbegeleiders in Frankrijk niet opgeleid om zo’n ceremonie inhoud te geven en te organiseren.
Uitvaart in Frankrijk
Wilt u dat uw uitvaart in Frankrijk plaatsvindt, dan heeft u de keuze tussen een crematie of begrafenis. Ook kunt u ertoe besluiten uw lichaam ter beschikking van de wetenschap te stellen. Het is in Frankrijk mogelijk zich voor de kosten van een uitvaart te verzekeren. Er zijn ook veel uitvaartondernemers die een dergelijke verzekering aanbieden. U kunt natuurlijk ook zelf een bedrag opzij leggen voor de kosten van een uitvaart. Het is in Frankrijk heel normaal om bij leven en welzijn een devis te vragen voor de kosten van een uitvaart. De prijs hangt nogal af van de uitvaart die u in gedachten had. Een minimum van € 2500 is reëel, de kosten van een concession en een caveau (zie hieronder) niet meegerekend. Bent u in Nederland voor de kosten van een uitvaart verzekerd, dan keert de verzekering niet automatisch hetzelfde bedrag uit als in Nederland. Informeer bij uw Nederlandse verzekeringsmaatschappij, meestal wordt een deel van de kosten vergoed op declaratiebasis.
Begraven
Wilt u in Frankrijk begraven worden, dan kan dat op de begraafplaats van uw woonplaats, op de begraafplaats van de gemeente waar u bent overleden, of op de begraafplaats waar u een zg. grafconcessie heeft. Als u daarvoor speciale toestemming heeft van de Préfecture, die daarvoor eerst op uw kosten een onderzoek laat doen door een hydrogéologue, kan een deel van uw eigen grond als privé-kerkhofje worden aangemerkt. Bedenkt u wel dat dit consequenties heeft als u uw huis eventueel later wilt verkopen. Een concession of grafconcessie is een stukje kerkhof, waar uw naasten na uw overlijden een graf mogen laten graven (zoals in Nederland), of waar u vóór overlijden een caveau, een grafkelder, mag laten bouwen door een gespecialiseerd bedrijf (de marbrier). In een caveau kunnen meerdere lichamen worden bijgezet. Concessions worden door de gemeente voor een bepaalde tijd uitgegeven, voor 10, 20 of 30 jaar. Een enkele gemeente geeft een concessionvoor langere tijd uit, en soms komt men nog de mogelijkheid voor een eeuwigdurend graf tegen. De prijzen verschillen per gemeente. Voor mensen met een erg laag inkomen stelt de gemeente gratis een graf op het kerkhof voor 5 jaar ter beschikking, dat in principe na 5 jaar mag worden geruimd.
Crematie
Wilt u gecremeerd worden, dan is het goed om een testament crématiste op te stellen. Dit is een in het Frans opgesteld, met de hand geschreven en ondertekend document, waarin u aangeeft dat u gecremeerd wilt worden en wat er met uw as moet gebeuren. Een model hiervoor is op internet te vinden.
Voor urnen zijn verschillende bestemmingen toegestaan. Een mogelijkheid is plaatsing in een columbarium of urnentuin op een kerkhof. Daarvoor is toestemming van de Mairie nodig. Een andere mogelijkheid is om een urn in een caveau op een begraafplaats (bij) te plaatsen. Er is geen maximum aantal urnen. Ook hiervoor hebt u een toestemming van de Mairie nodig. Ook in de volle grond, op een eigen plaats op het kerkhof, een concession, mag een urn worden begraven. Ook hiervoor is toestemming nodig van de Mairie. Verder mag een urn vastgemaakt worden aan/in een grafmonument. U moet ook hiervoor toestemming vragen bij de Mairie. Plastic en glas zijn niet toegestaan.
Begraven van de urn op privéterrein is onder bepaalde voorwaarden ook mogelijk. U moet hiervoor toestemming vragen aan de Préfecture, en daarna aan de Mairie. Als u de urn graag in zee wilt laten zinken, dan moet de persoon die gemachtigd is voor de uitvaart, dit aangeven op verschillende plaatsen: de geboorteplaats van de overledene, waar de datum en de plaats van de asbestemming wordt geregistreerd. Ook moet de Mairie van de gemeente van waaruit de as naar zee vertrekt, worden ingelicht. Tenslotte kan de as ook naar het buitenland worden vervoerd. Daarvoor is een autorisatie van de Préfecture van het departement waar de kist gesloten is, nodig.
De as mag verstrooid worden in een Jardin du Souvenir. Deze bevindt zich bij het crematorium, of op de begraafplaats. U moet hiervoor toestemming hebben van de Mairie. Verder mag de as in heel Frankrijk worden verstrooid, in de vrije natuur, behalve op de openbare weg en in openbare tuinen. De persoon die gemachtigd is om de uitvaart te regelen, moet dit aangeven bij de Mairie van de geboorteplaats van de overledene, waar dan de datum en plaats van asverstrooiing wordt geregistreerd. Ook moet er aangifte gedaan bij de gemeente van de plaats van de asverstrooiing. Er is hiervoor geen speciale termijn vastgesteld. De as mag ook in rivieren en stromen worden verstrooid, als het niet mogelijk is om naar zee te gaan. Verder is er geen regel die de verstrooiing van de as vanuit een vliegveld verbiedt. De as mag verstrooid worden in zee; er moet dan aangifte worden gedaan bij de gemeente waar de overledene geboren is en bij de gemeente van waaruit de as naar zee wordt gebracht. Er is een minimale afstand tot de kust van 300 m vereist.
Sinds 18 december 2008 is het verdelen van de as, of het bewaren van de as in huis, niet meer toegestaan. As die al voor deze datum in het huis van de overledene stond, mag gewoon blijven staan.
Wetenschap
Wilt u uw lichaam ter beschikking stellen aan de wetenschap, dan is het nodig om een handgeschreven, gedateerde en ondertekende verklaring op te stellen en die op een voor de naasten vindbare plaats te bewaren. U moet de naam van de instelling (meestal een academisch ziekenhuis) noemen aan welke u uw lichaam ter beschikking wilt stellen. Ook moet u een kopie van uw verklaring aan die instelling sturen. Zij verstrekt u een speciale donorpas. Verder verdient het aanbeveling om aan uw huisarts en aan een aantal naasten te vertellen wat u wilt dat er met uw lichaam gebeurt na uw overlijden, en waar uw verklaring ligt.
Als uw overlijden niet is veroorzaakt door een misdrijf en niet door een infectieziekte, dan is er meestal geen belemmering. Uw lichaam wordt dan binnen 24 uur na overlijden vervoerd naar de instelling. Voorwaarde voor het accepteren van uw lichaam is uw handgeschreven verklaring en een verklaring van de Mairie van de gemeente waar aangifte van overlijden is gedaan. De instelling neemt de kosten van de begrafenis of crematie van de delen van het lichaam die niet meer gebruikt worden, op zich.
Ter beschikking stellen van de wetenschap moet u overigens niet verwarren met orgaandonatie. Wie niet wil dat na zijn overlijden organen worden weggenomen, moet zich inschrijven bij een register van weigering, registre des refus. Bij overlijden zal het medisch team dat een orgaan wil wegnemen zich ervan gewissen dat de overledene niet in het register voorkomt. Daarna wordt de familie geraadpleegd. In een derde van de gevallen blijken de nabestaanden de donatie te weigeren.
Direct na overlijden
De meeste mensen overlijden in een ziekenhuis of zorginstelling. Daar is altijd een arts aanwezig die dan een declaration de décès moet opstellen. Overlijdt iemand thuis, dan moet de huisarts gewaarschuwd worden. Met deze declaration de décès moet binnen 24 uur na overlijden aangifte worden gedaan in de gemeente van overlijden. Dit kan door de naasten gedaan worden. Ze moeten dan het trouwboekje en/of het legitimatiebewijs van de overledene en hun eigen paspoort meenemen.
Ook moet er een uitvaartondernemer, les Pompes Funèbres, worden ingeschakeld. De naasten kunnen hem bellen, of bij het bedrijf langs gaan. Het is goed om te weten dat er maar enkele producten en diensten verplicht moeten worden afgenomen: de kist, het vervoer en het personeel, waarbij er bij dit laatste geen aantallen worden genoemd. De naasten mogen dus zelf, met familie of vrienden, hun overledene dragen. De uitvaartonderneming zal dan meestal met 2 man personeel komen om de uitvaart goed te laten verlopen.
De uitvaartondernemer zal de naasten vragen waar en wanneer zij de uitvaart wensen. In sommige regio’s zal men er op aandringen dit zo snel mogelijk te doen. Er is echter, gerekend vanaf de dag van overlijden, 6 dagen de tijd, zon- en feestdagen niet meegerekend. Is er meer tijd nodig, om bijvoorbeeld familie uit Nederland te laten overkomen, dan kan er door de uitvaartondernemer of door de naasten zelf bij de Préfecture uitstel worden aangevraagd, dat in normale gevallen wordt toegekend.
Als het lichaam van een overledene enkele dagen opgebaard wordt, moeten er maatregelen worden getroffen. Meestal gebruikt men een elektrische koeling met dit doel. In een enkel geval wordt er gebruik gemaakt van koolzuurijs. Om het lichaam van een overledene te conserveren, is het in Frankrijk ook mogelijk om een lichte vorm van balseming, de zg. thanatopraxie of soins de conservation toe te passen. Deze behandeling moet worden uitgevoerd door een speciaal daartoe opgeleide thanatopracteur. Het voordeel van zo’n behandeling is dat er geen koeling nodig is en het risico van het snel achteruitgaan van het lichaam, vrijwel is uitgesloten. De kosten zijn vrij hoog: bedragen van € 250 tot € 400 zijn geen uitzondering.
Op het Franse platteland gaat het bericht van een overlijden als een lopend vuurtje. Buren en kennissen komen meestal binnen een paar uur aan huis om afscheid te nemen van de overledene en om de naasten te condoleren en te helpen. Een en ander hangt in uw situatie af van de mate waarin u als Nederlander bent ingeburgerd in uw Franse omgeving. De meeste mensen in Frankrijk sturen geen rouwkaarten om mensen voor de uitvaart uit te nodigen. De faire-parts, zoals ze genoemd worden, zijn over het algemeen bedoeld als bedankje na de uitvaart. Een speciale rouwbezorgdienst zoals in Nederland bestaat in Frankrijk niet en er is dan ook geen garantie dat de post op tijd aankomt.
Het vervoer van het lichaam is aan bepaalde formaliteiten en voorschriften gebonden en moet door een uitvaartonderneming of een ambulancier worden gedaan in een speciaal voertuig. U als naaste mag de kist met de overledene dus niet, zoals in Nederland, in eigen vervoer verplaatsen. Wilt u de overledene met kist laten vervoeren naar een andere gemeente , bijvoorbeeld naar de plaats waar de afscheidsbijeenkomst plaatsvindt, dan is het goed om te weten dat de kist door een speciaal daartoe bevoegde ambtenaar of een politieagent gesloten en verzegeld moet worden en niet meer geopend mag worden. In veel gevallen bent u daarvoor ook een vacation verschuldigd, die rond de € 20 euro kan bedragen. Als u van deze regel niet op de hoogte bent, kan dat heel teleurstellende gevolgen hebben, bijvoorbeeld als u de aanwezigen op de afscheidsceremonie de gelegenheid had willen geven om afscheid te nemen van de overledene, en de kist geopend had willen laten.
Een enterrement civile of laïque is een begrafenis die niet vooraf is gegaan door een religieuze bijeenkomst onder leiding van een priester in een kerk. Dat wil in Frankrijk niet zeggen dat er dan automatisch een niet-religieuze ceremonie wordt gehouden. Wilt u dat er een niet-religieuze afscheidsbijeenkomst plaatsvindt, dan moet u dat duidelijk aangeven bij de Franse uitvaartondernemer. Deze gaat er dan meestal vanuit dat u dit zelf organiseert. De meeste kerken lenen hun gebouw hier niet vanzelfsprekend voor uit. Ook aula’s zoals wij die kennen bij de Nederlandse rouwcentra, kent men in Frankrijk niet. Bij de Mairie kunt u informeren of u de Salle de Fêtes uit het dorp hiervoor mag gebruiken. In de zomer kan een ceremonie in de open lucht erg sfeervol en indrukwekkend zijn. Als u een religieuze ceremonie wilt voor uw naaste, dan kunt uzelf of de uitvaartondernemer de plaatselijke geestelijke vragen een dienst te houden. Meestal wordt dan een bedrag gevraagd ter vergoeding, dit hangt af van de parochie of gemeente. Op het platteland is het gebruikelijk dat er tijdens de mis weinig ruimte is voor een persoonlijke noot.
Als u een plaats heeft op de begraafplaats, dan kunt u een marbrier opdracht geven er een caveau, een grafkelder op te bouwen. Prijzen zijn afhankelijk van de grootte en van het materiaal, maar liggen al gauw rond de € 4 à 5000. Veel families op het platteland hebben zo’n caveau. De marbrier opent de caveau en kruipt erin, om te helpen de kist met de overledene op de juiste plaats neer te zetten. Het kan dan gebeuren dat de aanwezigen bij zo’n begrafenis nog andere, oudere kisten zien staan die niet meer geheel intact zijn. Voor ons Nederlanders kan dat vrij schokkend zijn. Soms bedekt de marbrier tevoren de andere kisten. Het kan hem natuurlijk altijd verzocht worden. Soms moet er plaats gemaakt worden in een caveau. Van de oudste lichamen worden dan de beenderen verzameld en in een kleinere kist herbegraven. Dit heet réduction de corps. Ook hier kijken wij vanuit onze Nederlandse achtergrond wat vreemd tegenaan.
Het is goed om te weten, dat in Frankrijk een crematie anders verloopt dan u in Nederland gewend bent; over het algemeen is het de gewoonte weinig tijd te nemen voordat de overledene naar de oven gebracht wordt. Na 5 à 10 minuten vindt vaak de crematie al plaats. U kunt dan ter plaatse wachten tot het proces
voltooid is (ongeveer 1 uur en 3 kwartier), en na afloop de urn met as zelf in ontvangst nemen. Als u dat wenst kunt u op een videoscherm de gang van de overledene naar de oven volgen (u ziet geen vlammen). Als u dat niet wilt, moet u dat expliciet aangeven.
Als u een religieuze bijeenkomst wilt voorafgaand aan de crematie, dan gaat men er in het crematorium vaak vanuit dat die elders al plaatsgevonden heeft. Wilt u meer tijd voor de crematieplechtigheid, en wilt u dat de uitvaartondernemer de urn later ophaalt, dan moet u dit ook expliciet aangeven. Een medewerker van het crematorium zal u of de uitvaartondernemer dan vertellen of dit mogelijk is.
Na afloop van de crematie moet er een proces-verbaal worden opgesteld door een gemeenteambtenaar (meestal iemand van de politie.) U bent hiervoor in de meeste gevallen een vacation (leges) verschuldigd, die zo rond de € 20 bedraagt, afhankelijk van de gemeente. U kunt een urn kopen bij het crematorium, of bij de uitvaartondernemer. De prijzen van een urn kunnen enorm verschillen. Bij het crematorium hebben ze meestal ook zg. cendriers, asbussen te koop, die gebruikt worden indien de as direct verstrooid wordt.
Zoals eerder aangegeven, is het ook mogelijk om de as naar het buitenland te vervoeren.
Woont u als nabestaande op het platteland, dan zult u met een andere traditie kennismaken en merken dat buren u in de eerste periode na de uitvaart een beetje in de gaten zullen gaan houden. Ze zullen u regelmatig opzoeken, u eten brengen en kijken hoe het met u gaat.
Na de uitvaart
De factuur voor de uitvaart moet worden betaald door degene die de opdracht tot de uitvaart heeft getekend. Meestal is dat de directe naaste. Een enkele uitvaartondernemer geeft de factuur direct mee. Soms heeft de overledene de uitvaart zelf al betaald door middel van een contract of een verzekering. Een uitvaartondernemer heeft het recht om de factuur voor de uitvaart, tot een bepaald maximum, door de bank van de overledene te laten betalen, ook nadat deze geblokkeerd is.
Het erfrecht is in Frankrijk anders geregeld dan in Nederland. Ook voor het erven van uw huis gelden in Frankrijk andere wetten. Heeft u in Nederland een testament waarbij de langstlevende partner de enige erfgenaam is, dan geldt dit in Frankrijk niet automatisch. Kijkt u voor meer details op deze website en laat u zich informeren door de notaris in Frankrijk. Ook in Nederland zijn notarissen die gespecialiseerd zijn in Frans erfrecht. Op de websites www.afif.asso.fr en www.traverserledeuil.com vindt u ook informatie over de formaliteiten die na een overlijden vervuld moeten worden, zoals het opzeggen van abonnementen op elektra, de huur, de bankrekening en de uitkering.
