De Schatkist van de Franse Taal: Een Alfabetische Gids vol Uitdrukkingen en Anekdotes

Welkom bij de ultieme gids voor iedereen die de Franse taal een warm hart toedraagt! Wat je hier vindt, is een levend naslagwerk, een schatkist vol uitdrukkingen, spreekwoorden, grammaticale eigenaardigheden en culturele parels die het Frans zo’n rijke en fascinerende taal maken.

Dit uitgebreide artikel is een bundeling en uitbreiding van de populaire serie artikelen van de hand van taalexpert Sylvain Lelarge, oorspronkelijk verschenen op de website talenvoortalent.nl. Bij de renovatie van de website werden deze taalparels gebundeld tot dit overzicht. Sylvain Lelarge, een gepassioneerd programmamaker en vriend van de Franse taal en cultuur, deelt zijn kennis ook regelmatig met een breed publiek, zoals te zien is in zijn introductiecursus bij MAX Vandaag.

Om deze rijke collectie gemakkelijk te kunnen doorzoeken, zijn alle begrippen en uitdrukkingen alfabetisch gerangschikt. Binnenkort wordt hier ook een zoekbalk aan toegevoegd, zodat je snel de uitdrukking kunt vinden die je zoekt.

Bonne exploration !

À la Saint-Glinglin

Betekenis: Op een dag die nooit zal komen; nooit (Sint-Nimmerdag).

Oorsprong & Context: De heilige Glinglin bestaat niet en staat dus op geen enkele kalender. De naam ‘Glinglin’ is een klanknabootsing van een luidende bel (glinguer). Als iemand belooft iets te doen à la Saint-Glinglin, kun je wachten tot je een ons weegt. Andere Franse manieren om ‘nooit’ te zeggen zijn quand les poules auront des dents (wanneer kippen tanden hebben) en la semaine des quatre jeudis (de week met vier donderdagen).

Appeler un chat un chat

Betekenis: Het beestje bij de naam noemen; recht voor zijn raap zijn.

Oorsprong & Context: Deze uitdrukking is een lofzang op de directheid en komt al voor bij de Franse dichter Nicolas Boileau in de 17e eeuw. Het betekent dat men de dingen zegt zoals ze zijn, zonder eromheen te draaien of verbloemende taal te gebruiken. Een zeer gewaardeerde eigenschap in sommige situaties, maar het kan ook als bot worden ervaren.

Au poil

Betekenis: Perfect, onberispelijk, precies goed.

Oorsprong & Context: Deze uitdrukking komt waarschijnlijk uit de militaire wereld van de 19e eeuw. Een soldaat was pas klaar voor inspectie als hij tot in de puntjes verzorgd was, tot aan de haartjes (le poil) van zijn snor. Vandaag de dag kan alles au poil zijn: een perfect gegaarde biefstuk, een vlekkeloos kapsel of een project dat perfect is afgerond.

Avoir du pain sur la planche

Betekenis: Veel werk te doen hebben; werk aan de winkel hebben.

Oorsprong & Context: Deze uitdrukking stamt uit de 19e eeuw. De ‘plank’ was de houten werkplank van de bakker. Als deze vol lag met broden die nog gebakken moesten worden, betekende dat dat hij nog een lange dag voor de boeg had.

Avoir un coup de bol !

Betekenis: Een flinke dosis geluk hebben, een meevaller.

Oorsprong & Context: In de 19e-eeuwse spreektaal betekende le bol simpelweg ‘geluk’, mogelijk verwijzend naar de kom waaruit het lot wordt getrokken. Un coup de bol is dus een ‘worp van geluk’. Het tegenovergestelde is avoir la poisse (pech hebben).

Bien fringué(e)

Betekenis: Goed gekleed zijn, er modieus uitzien.

Oorsprong & Context: Fringues is een heel gebruikelijk, informeel woord voor kleding. Het stamt af van het oude werkwoord fringuer, wat ‘dansen’ betekende. Men trok immers zijn beste kleren (fringues) aan om uit te gaan dansen.

C’est en forgeant qu’on devient forgeron

Betekenis: Al doende leert men.

Oorsprong & Context: Letterlijk “Door te smeden wordt men een smid”. Dit spreekwoord benadrukt dat vaardigheid alleen door oefening en herhaling kan worden verkregen. Het is de ultieme aanmoediging voor iedereen die een nieuwe vaardigheid – zoals de Franse taal – onder de knie probeert te krijgen.

Casse-toi, pauvre con !

Betekenis: “Rot op, arme lul/idioot!”. Een extreem grove uitspraak.

Oorsprong & Context: Deze zin werd berucht toen de toenmalige president Nicolas Sarkozy hem in 2008 uitsprak tegen een burger die weigerde hem de hand te schudden. De uitspraak werd een symbool van zijn controversiële, directe stijl en achtervolgde hem gedurende zijn hele ambtstermijn.

Coûter un bras

Betekenis: Een arm en een been kosten; peperduur zijn.

Oorsprong & Context: Waar in het Engels en Nederlands ook een been wordt geofferd, volstaat in het Frans een arm (un bras). De uitdrukking benadrukt dat iets zo duur is dat je er een essentieel lichaamsdeel voor zou moeten opgeven. Varianten zijn coûter les yeux de la tête (de ogen uit je hoofd kosten) en coûter la peau des fesses (de huid van je billen kosten).

Faire la grasse matinée

Betekenis: Uitslapen.

Oorsprong & Context: Letterlijk “een vette ochtend doen”. Het woord gras (vet) wordt hier gebruikt in de oude betekenis van ‘overvloedig’ of ‘lang’. Een grasse matinée is een lang uitgesponnen, luie ochtend in bed, een geliefd ritueel in het Franse weekend.

Franglais

Betekenis: Een mix van Frans en Engels.

Oorsprong & Context: De term beschrijft de (soms met argusogen bekeken) invloed van het Engels op de Franse taal. Woorden als le week-end, le shopping en le brainstorming zijn volledig ingeburgerd, tot ergernis van de Académie française, die Franse alternatieven probeert te promoten.

Grouille-toi !

Betekenis: Schiet op! Haast je!

Oorsprong & Context: Het werkwoord grouiller betekent ‘krioelen’ of ‘wemelen’. De uitdrukking roept dus het beeld op van snelle, onmiddellijke beweging. Het is een informele en dwingende aansporing.

H muet & H aspiré (De stille H en de geaspireerde H)

Betekenis: Twee soorten ‘H’ die de uitspraak bepalen.

Oorsprong & Context: Beide H’s worden niet uitgesproken. De H muet (in l’homme) gedraagt zich als een klinker, waardoor klinkerbotsing (l’homme) en verbindingen (les-z-hommes) mogelijk zijn. De H aspiré (in le héros) gedraagt zich als een medeklinker en voorkomt dit: le héros (niet l’héros), les // héros.

J’ai la frite !

Betekenis: Ik voel me geweldig, ik zit vol energie.

Oorsprong & Context: De ‘friet’ (la frite) verwijst hier waarschijnlijk naar zijn lange, rechte vorm, een symbool van vitaliteit. Het is een vrolijke, informele uitdrukking. Het tegenovergestelde, ne pas avoir la frite, is een veelgehoorde klacht op maandagochtend.

J’en vois de toutes les couleurs !

Betekenis: Ik maak van alles mee; ik word zwaar op de proef gesteld.

Oorsprong & Context: Deze uitdrukking linkt intense (vaak negatieve) ervaringen aan het zien van kleuren, zoals men ‘sterretjes ziet’ na een harde klap. Het beschrijft een periode van stress, chaos of grote moeilijkheden.

Langage familier (Spreektaal)

Betekenis: De informele taal voor dagelijks gebruik.

Oorsprong & Context: Om echt mee te kunnen praten in Frankrijk, is kennis van langage familier essentieel. Denk aan woorden als bouffer (eten), un bouquin (een boek) en bosser (werken). Het is de taal van vrienden en familie, die je niet altijd in de schoolboeken vindt.

Le ou la ? (Het geslacht van zelfstandige naamwoorden)

Betekenis: Een van de grootste struikelblokken voor niet-Franstaligen: het bepalen van het mannelijke (le) of vrouwelijke (la) geslacht van een woord.

Oorsprong & Context: Hoewel er enkele richtlijnen zijn (woorden op -tion zijn vaak vrouwelijk, op -age vaak mannelijk), zijn er talloze uitzonderingen. Het is een kwestie van veel oefenen, luisteren en onthouden.

Les doigts dans le nez

Betekenis: Kinderlijk eenvoudig, een eitje.

Oorsprong & Context: Deze uitdrukking komt uit de wereld van de paardenraces. Een jockey met een grote voorsprong kon zo ontspannen rijden dat hij het bij wijze van spreken ‘met zijn vingers in de neus’ kon doen. Het is een beeld van nonchalante overmacht.

Liaisons dangereuses (Gevaarlijke verbindingen)

Betekenis: Het verbinden van de eindmedeklinker van een woord met de beginnende klinker van het volgende woord.

Oorsprong & Context: De liaison geeft het Frans zijn melodieuze klank. Er zijn verplichte (les-z-amis), verboden (nooit na et) en optionele liaisons. Het correct toepassen ervan is een teken van taalbeheersing.

Le mal du pays

Betekenis: Heimwee.

Oorsprong & Context: Letterlijk “de ziekte van het land”. Het is de pijnlijke, melancholische sensatie van het verlangen naar je thuisland, je cultuur en je moedertaal. Het laat zien hoe diep taal en identiteit met elkaar verbonden zijn.

Métro-Boulot-Dodo

Betekenis: Metro-Werk-Slapen. De eentonige dagelijkse routine van de moderne stedeling.

Oorsprong & Context: De uitdrukking komt uit een gedicht van Pierre Béarn uit 1951, maar werd een beroemde strijdkreet tijdens de protesten van mei 1968. Het is een symbool geworden voor de sleur en vervreemding van het moderne leven.

Mettre les pieds dans le plat

Betekenis: Een flater slaan; onhandig een pijnlijk of gevoelig onderwerp aansnijden.

Oorsprong & Context: Letterlijk “de voeten in de schotel zetten”. Beeld je in dat iemand per ongeluk in de serveerschaal stapt die midden op tafel staat, en zo het hele diner verpest. Zo voelt het als iemand een pijnlijke blunder begaat in een gesprek.

Mon frangin, il est dirlo dans une grosse boite !

Betekenis: “Mijn broer is directeur bij een groot bedrijf!”

Oorsprong & Context: Een perfecte zin om alledaagse spreektaal te illustreren: frangin (broer), dirlo (directeur) en boîte (bedrijf) zijn stuk voor stuk informele woorden die Fransen dagelijks gebruiken.

Ni alcool, ni drogues au volant !

Betekenis: Geen alcohol en geen drugs achter het stuur!

Oorsprong & Context: Een typische slogan van la Sécurité routière (de Franse verkeersveiligheidsorganisatie). De taal is direct, formeel en laat geen ruimte voor twijfel, kenmerkend voor officiële waarschuwingen.

Non, rien de rien

Betekenis: “Nee, helemaal niets.” Een absolute, nadrukkelijke ontkenning.

Oorsprong & Context: Onsterfelijk gemaakt door Édith Piaf in haar lied Non, je ne regrette rien (1960). De zin werd haar lijflied en een wereldwijd symbool van veerkracht en het leven omarmen zonder spijt.

Passer le bac

Betekenis: Het eindexamen van de middelbare school (baccalauréat) afleggen.

Oorsprong & Context: Le bac is een nationaal instituut in Frankrijk, een overgangsritueel van jeugd naar volwassenheid. De hele maand juni staat in het teken van deze examens, en het behalen ervan (avoir le bac) is een sleutelmoment in het leven van elke Fransman.

Plus on est de fous, plus on rit

Betekenis: Hoe meer zielen, hoe meer vreugd.

Oorsprong & Context: Letterlijk: “Hoe meer zotten er zijn, hoe meer we lachen.” Het is een uitdrukking van Franse convivialité (gezelligheid), een warme uitnodiging om aan te sluiten bij een groep.

Poser un lapin

Betekenis: Iemand niet komen opdagen voor een afspraak; iemand laten zitten.

Oorsprong & Context: Letterlijk “een konijn neerzetten”. De oorsprong is onduidelijk, maar de meest gangbare theorie is dat het in de 19e eeuw betekende “niet betalen voor de gunsten van een prostituee”. De betekenis is later veralgemeniseerd naar elke vorm van het niet nakomen van een afspraak.

Que dalle

Betekenis: Helemaal niets, noppes.

Oorsprong & Context: Een zeer informele uitdrukking uit de argot. “J’ai cherché partout, mais j’ai trouvé que dalle.” (Ik heb overal gezocht, maar ik heb niks gevonden).

Revenons à nos moutons

Betekenis: Laten we terugkeren naar het onderwerp waar we het over hadden.

Oorsprong & Context: Een van de oudste Franse uitdrukkingen, afkomstig uit een 15e-eeuws toneelstuk (La Farce de Maître Pathelin). Tijdens een rechtszaak over gestolen schapen dwaalt een advocaat voortdurend af. De rechter roept hem tot de orde met de woorden: “Revenons à nos moutons!”

T’es pas cap !

Betekenis: “Dat durf je niet!”

Oorsprong & Context: De klassieke uitdaging op het schoolplein, afgeleid van être capable de (in staat zijn om). Het is een speelse provocatie om iemand aan te sporen een uitdaging aan te gaan.

Tomber dans les pommes

Betekenis: Flauwvallen.

Oorsprong & Context: Letterlijk “in de appels vallen”. De herkomst is niet zeker, maar een mogelijke verklaring is een verbastering van het oude woord pâmoison (van se pâmer, ‘in zwijm vallen’). In de volksmond werd se pâmer vervormd tot les pommes. Het levert een grappig, onvergetelijk beeld op.

Touche pas à mon pote !

Betekenis: “Blijf van mijn maat af!”

Oorsprong & Context: Dit is meer dan een uitdrukking; het was de iconische slogan van de Franse antiracismeorganisatie SOS Racisme in de jaren ’80. De pote (vriend) stond symbool voor de immigrant. De zin groeide uit tot een nationaal symbool van broederschap.

Va te faire cuire un œuf

Betekenis: “Laat me met rust!”, “Loop naar de pomp!”

Oorsprong & Context: Letterlijk “Ga jezelf een ei bakken”. Het is een informele en ietwat ouderwetse manier om iemand weg te sturen door hem een simpele, solitaire taak op te dragen.

Vachement bien !

Betekenis: Ontzettend goed!

Oorsprong & Context: Vachement is een populair, informeel bijwoord om iets te versterken. Het is opmerkelijk dat het is afgeleid van vache (koe), wat vroeger juist een negatieve bijklank had. Het toont de onvoorspelbare creativiteit van taal.

Vas-y mollo !

Betekenis: Rustig aan! Doe het kalm aan!

Oorsprong & Context: Mollo is een leenwoord uit het Italiaans (molle, wat ‘zacht’ betekent). Het wordt gebruikt om iemand die te snel, te hard of te enthousiast te werk gaat, tot kalmte te manen.