Het is een bekend verhaal: Je staat onder de douche en plotseling wordt de straal heel miezerig of de temperatuur ervan verandert, omdat iemand een wastafelkraan geopend heeft of de WC doorspoelt. Dat kan gebeuren als een huis waar oorspronkelijk alleen een keukenkraan en twee wastafels aangesloten waren, omgebouwd werd tot modern vakantiehuis met twee badkamers, drie WC’s en alle mogelijke was- en afwasapparatuur. De aanwezige leidingen, meestal met 12 mm buiten- en 10 mm binnendiameter, kunnen dit niet aan en veroorzaken een niet tolereerbaar drukverlies.
En van een andere klusser had ik ooit dit gehoord: “Ik had uit Nederland een aantal lengtes koperen buis van 15 mm meegebracht en daarmee mijn waterleidingnet in elkaar gesoldeerd. Toen een van de leidingen door vorst gesprongen was, had ik een paar moffen nodig om een stuk nieuwe leiding te plaatsen. Die waren in geen enkele Brico of sanitairwinkel te vinden. Ik moest alles vervangen door 16 mm-leidingen. In Frankrijk worden namelijk alleen de even diameters gebruikt.”
Je kunt er meestal zeker van zijn dat de water- en rioleringsleidingen in een oud huis niet volgens de heden ten dage geldende principes aangelegd zijn en dat latere toevoegingen/uitbreidingen het systeem inefficiënt en onbetrouwbaar hebben gemaakt. En hier en daar een beetje aanpassen is meestal niet de goede oplossing. Men kan beter een omvattend plan maken en dit in meerdere etappes uitvoeren, bijvoorbeeld een stuk bij de renovatie van de keuken, een bij de badkamer etc.
Ik geef daarom in dit stuk een paar aanwijzingen voor doelgerichte planning en uitvoering van huiswaterleidingnetten en ook mogelijke oplossingen voor veelvuldig voorkomende problemen.
1. De planning van het waterleidingnet
Een beetje nadenken en planning zijn dus wel vereist. Uit mijn ervaring weet ik dat het goed aanleggen van water- en rioleringsleidingen meer hoofdbrekens kost dan het aanleggen van elektrische bedrading; die kan je immers veel beter in alle mogelijke bochten leggen. Een beetje strategisch denken en een goed plan zijn nodig. En het uitbreiden dan wel aanpassen van een bestaand net is meestal moeilijker dan het compleet nieuw aanleggen, vooral als aan het bestaande net al door meerdere generaties geprutst is.
Er zijn drie planningsstappen te onderscheiden:
- Maak een schematische lijst van de verbruikers
- Bepaal de diameters
- Plan de ‘huiselijke geografie’, dat wil zeggen de tracés van alle leidingen – en pas zo nodig de diameters aan
Vóór men met het maken van het schema van de verbruikers begint, is het goed te weten dat er voor iedere verbruiker beproefde aanbevolen diameters voor aan- en afvoerleidingen bestaan. Deze zijn op de websites van de meeste Brico’s te vinden.
Aanbevolen leidingdiameter bij aansluitingen voor water en afvoer
| Aanvoer koper binnen/buiten-diameter (mm) |
Afvoer PVC buitendiameter (mm) |
|||
|---|---|---|---|---|
| Type Verbruiker | Optimaal | Desnoods | Optimaal | Desnoods |
| WC | 8/10 | 100 | ||
| Wastafel, bidet | 10/12 | {8/10} | 40 | |
| Wasmachine, vaatwasser | 10/12 | 40 | ||
| Keukengootsteen (évier) | 12/14 | 10/12 | 50 | {40} |
| Douche | 14/16 | {12/14} | 50 | {40} |
| Badkuip | 16/18 | 14/16 | 40 | |
| Hoofdaanvoer, boiler | 20/22 | – | ||
| Overstort boiler, condenswater HR-ketel | – | 32 | ||
| Hoofdafvoer (standpijp) | – | 125 | ||
Opmerkingen:
- De afmetingen die in bovenstaande tabel tussen haakjes staan, mogen alleen bij heel korte leidingen (minder dan 1 m) toegepast worden.
- Bij lange aanvoerleidingen (meer dan 10 m tussen verdeler en verbruiker) kan men beter de volgende grotere diameter kiezen.
- Dunnere aanvoerleidingen kunnen het debiet beperken, wat vooral bij douches lastig is.
- Dikkere leidingen resulteren bij warm water in meer waterverlies bij het opstarten na afkoeling. De beperkingen 3 en 4 gelden vooral bij grote lengtes.
- Men vindt in deze Franse tabel bij de waterleidingen (aanvoer) geen oneven diameters.
- De afvoer van de Franse WC’s is 100 mm en niet 110 zoals in NL gebruikelijk. De beperkingen 5 en 6 brengen bij montage van ‘Nederlands’ materiaal moeilijkheden met zich mee of maken gebruik ervan onmogelijk.
- Bij wasmachine en vaatwasser is 40 mm veiliger dan de in het verleden vaak aanbevolen 32, want sommige apparaten hebben afvoerpompen met een fors debiet.
- De sifons van wastafels en keukengootstenen hebben weliswaar een aansluiting van resp. 32 en 40 mm, maar deze worden met een lijmloos manchet (zie afbeelding hieronder) in de rioolleiding gestoken.
En let verder op:
De tabel geeft de leidingdiameter bij de verbruiker aan. Aanvoerleidingen waardoor meerdere verbruikers gevoed worden, moeten natuurlijk dikker zijn dan de afzonderlijke leidingen. Er bestaat een simpele regel voor de diameterkeuze van deze waterleidingen:
Als de leidingen van twee verbruikers vanuit één gemeenschappelijke aanvoer gevoed worden dan dient men hiervoor minimaal de volgende grotere diameter te kiezen.
- Bijv. 2 verbruikersleidingen à 10/12 → een 12/14 aanvoer
- 2 verbruikersleidingen à 14/16 → een 16/18 aanvoer
Iedereen met een beetje natuurwetenschappelijk inzicht begrijpt dat het debiet van een leiding met de tweede macht van de diameter toeneemt. Daaruit volgt: Een 20% grotere diameter is gelijk aan ca. 44% meer capaciteit, een 40% grotere diameter is gelijk aan ca.100% meer capaciteit. Als beide leidingen van 10/12 tegelijkertijd vol moeten kunnen lopen dan moet de aanvoer dus 40% groter zijn (binnen), 14/16 mm dus.
Lijmloos manchet voor sifonaansluiting
Met deze theoretische bagage is het makkelijk een schematische lijst van verbruikers en de daaruit resulterende diameters op te stellen. Hierbij gaat men steeds van de verbruikers uit, men werkt dus als het ware tegen de stroomrichting van het water in. Ik neem hier het voorbeeld van een huis met twee badkamers, een keuken en een buanderie (bijkeuken), een WC en een aantal buitentappunten, en ik geef alleen het schema voor koud water weer.
| Vertrek | Verbruiker | Diameter (mm) | Diameter van de gemeenschappelijke aanvoer |
|---|---|---|---|
| Badkamer 1 | Wastafel * | 12 | |
| Douche * | 14 | 16 | |
| WC-spoeling | 10 | ||
| Buanderie | Gootsteen * | 14 | |
| Wasmachine | 12 | 14 | |
| Keuken | Gootsteen # | 14 | |
| Vaatwasser | 12 | 14 | |
| WC | WC-spoeling | 10 | |
| Fontein | 12 | 14 | |
| Badkamer 2 | Wastafel * | 12 | |
| Badkuip * | 14 | 16 | |
| WC-spoeling | 10 | ||
| Buiten | Terras | 12 | |
| Moestuin | 12 | 12 | |
| Gazon 1 | 12 | ||
| Gazon 2 | 12 |
* Hier een vergelijkbaar schema voor warm water maken
# Warm water via onderbouwboiler die door een aftap van de 14 mm-leiding gevoed wordt.
In de keuken en de buanderie is de aanvoer niet dikker dan de gootsteenleidingen gekozen omdat wasmachine en vaatwasser alleen kortstondig water trekken, wat aan de gootsteen geaccepteerd kan worden. Dit is anders als de wasmachine in de badkamer staat en op dezelfde leiding als de douche aangesloten is. Voor tuin en terras voldoet een kleine aanvoer: men gebruikt meestal toch alleen één van de aansluitingen tegelijk.
Waterput slaan: Melden bij de gemeente (Actuele procedure)
Het slaan van een waterput of het uitvoeren van een boring voor huishoudelijk gebruik is in Frankrijk wettelijk geregeld. Het doel is de bescherming van het grondwater en de volksgezondheid. Elke put, oud of nieuw, moet bekend zijn bij de gemeente.
Wanneer is dit van toepassing?
Dit geldt voor ‘huishoudelijk gebruik’. De wet verstaat hieronder het onttrekken van maximaal 1000 m³ water per jaar per huishouden. Dit kan zijn voor het besproeien van de tuin, het vullen van een zwembad, of gebruik in huis (toilet, wasmachine).
De stappen in het kort:
- Vooraf melden (Deel 1): Minimaal één maand voordat de werkzaamheden beginnen, levert u het ingevulde Cerfa-formulier in bij het gemeentehuis (Mairie). U geeft hierin aan wat u gaat doen en waarvoor u het water gaat gebruiken.
- Achteraf afronden (Deel 2): Binnen een maand na voltooiing van de put vult u het tweede deel van hetzelfde formulier in en stuurt dit naar de gemeente. U voegt hier de technische gegevens van de boorder bij.
- Drinkwateranalyse: Gebruikt u het water voor menselijke consumptie (drinken, koken, douchen)? Dan bent u verplicht een recente wateranalyse van een erkend laboratorium bij te voegen bij de eindaangifte.
- Controle: De gemeente (of de drinkwaterdienst SPANC) heeft het recht om de installatie te controleren. Ze letten hierbij vooral op de aanwezigheid van een terugstroombeveiliging. Er mag fysiek geen enkele verbinding zijn tussen uw eigen waterleidingen en het openbare drinkwaternet.
- Rioolheffing: Als u het opgepompte water na gebruik loost op het openbare riool (bijvoorbeeld via het toilet of de wasmachine), moet u dit melden. U bent dan vaak een rioolheffing (redevance assainissement) verschuldigd over het geschatte verbruik. Hiervoor is vaak een watermeter op de put verplicht.
Het officiële formulier downloaden
U heeft formulier Cerfa n° 13837*03 nodig (“Déclaration d’ouvrage : prélèvements, puits et forages à des fins d’usage domestique”).
2. De Fransen plaatsen waterverdelers
Bij het plannen van de aanvoeren naar de diverse vertrekken dient men met een Franse gewoonte rekening te houden: terwijl het in Nederland gebruikelijk is vanuit de watermeter één leiding met aftakkingen naar alle aan te sluiten vertrekken te leggen, gebruiken de Fransen centrale waterverdelers met separate leidingen naar de vertrekken. Deze waterverdelers (nourrices) bestaan met 3 tot 8 aftakkingen en zijn aan elkaar te koppelen.
In een huisleidingnet dat volgens deze installatiemethode aangelegd is, is het mogelijk bij een storing alleen de kraan in de leiding voor het betreffende vertrek te sluiten zodat alle andere verbruikers ongestoord blijven. Separate stopkranen onder iedere wastafel zijn ook niet meer nodig.
In het stadium van planning, is het vooral belangrijk te weten waar de verdelers geplaatst worden, want daarvan hangt de lengte van de leidingen af. De meest aangewezen plaats is een kelder of een nevenvertrek op de begane grond. Als uit de plaatsing van de verdeler(s) erg lange leidingen resulteren, is het toch beter een iets grotere diameter te kiezen om de drukverliezen door stromingsweerstand te beperken.
Beknibbelen op de diameter van leidingen is een van de meest gemaakte fouten. Denk aan de dikke-duim-formule:
– 20% meer diameter resulteert in 44% meer debiet,
– veroorzaakt 5-10% hogere materiaalkosten,
– 0% meer arbeidsloon,
– maar bespaart 95% van alle mogelijke ergernissen.
3. Franse bijzonderheden
Ik herhaal: In Frankrijk worden alleen de even diameters gebruikt. Daardoor kun je bijvoorbeeld een overgang van 12 naar 10 mm diameter realiseren door in een 10/12 pijpje een van 8/10 te solderen, zonder verloopstuk. De in NL zeer gebruikelijke 15 mm-leidingen (ze zouden in de Franse terminologie 13/15 moeten heten) zijn in Frankrijk niet te vinden. Neem deze daarom nooit uit NL mee.
Laat je niet verleiden in Frankrijk alle beschikbare diameters te gebruiken. Er bestaat een voorkeurreeks die logaritmisch opgebouwd is (factor 1,4 voor binnendiameters).
| Systeem | Diameter reeks | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Zuiver logaritmisch | 7 | 10 | 14 | 20 | 28 | 40 |
| Nederlandse standaard | (6/8) | 8/10 | 13/15 | 18/20 | 26/28 | 38/40 |
| Franse voorkeursreeks | 8/10 | 10/12 | 14/16 | 20/22 | 28/30 | 40/42 |
| Ook bestaand in Frankrijk | 12/14 | 16/18 | ||||
4. Gedetailleerde planning van de waterleidingen
Bij de detailplanning van de waterleidingen is een beetje inventiviteit gevraagd. Een paar hints uit de praktijk:
- Leidingen zijn goed door inbouwkasten of nevenvertrekken te leggen.
- Leidingen kunnen door een penant of nepbalk gecamoufleerd worden (zie afb.1).
- Als er een nieuwe betonvloer gestort wordt kunnen de leidingen in deze gelegd worden.
- Inhakken in scheidingswanden van gasbeton is een fluitje van een cent.
- Als er voorzetwanden van gipsplaten gepland zijn dan zijn de leidingen goed achter deze weg te werken (bij buitenmuren aan de warme kant van de isolatie!).
- Holle (hangende) plafonds zijn uitermate geschikt voor het leggen van alle mogelijke leidingen.
Afbeelding 1: Waterleidingen in een nepbalk. 1: Bestaande balk, 2: Leidingen, 3: Nepbalk (een gladde en een geprofileerde plank).
Aan de andere kant mogen waterleidingen nooit in de spouw van buitenmuren gelegd worden (gevaar van bevriezen). Bij een huis dat in de winter niet bewoond wordt is het ter voorkoming van vorstschade noodzakelijk het systeem af te tappen. Dus overal afschot en één gedefinieerd laagste punt.
5. Het leggen van de waterleidingen
Bij het aanleggen van waterleidingen werkt men steeds in de stroomrichting van het water. De leiding tot en met de watermeter valt onder de verantwoordelijkheid van het waterleidingbedrijf, hieraan mag u niet komen.
Afbeelding 2: Watermeter en waterverdelers
1 Hoofdkraan, 2 Watermeter, 3 Aftap, 3’ alternatieve aftap, 4 stopkraan, 5 koudwaterverdeler, 6 koudwaterleidingen, 7 voeding van de boiler, 8 Boiler, 9 Warmwaterverdeler, 10 Warmwaterleidingen.
Afbeelding 3: Nourrice (Verdeler)
1 buitendraad 20/27 (¾”), 2 binnendraad 20/27 (¾”), 3 4x buitendraad 15/21 (½”).
De hoofdleiding gaat naar de koudwaterverdeler, een van die typische nourrices. Op alle afgangen van de nourrices zitten stopkranen. Hiervoor kiest men het liefst kogelkranen (vannes sphériques, die met de karakteristieke rode hendels).
Alle leidingen in huis zijn normaliter van koper. Ik prefereer hard koper, want dat is waar nodig zacht te stoken. Bochten die met een buigijzer gemaakt worden komen nooit precies op de bedoelde plaats terecht; daarom tussen de bochten een mof plaatsen (zie afb. 4) en hier de lengte aanpassen.
Afbeelding 4: Bochten apart buigen, pijpen op lengte brengen en dan een mof plaatsen.
Alle leidingen moeten om de 50 cm in beugels bevestigd worden. Geluidsoverlast (stromingsgeluid) is meestal door twee fouten veroorzaakt: de afstand van de houders is te groot gekozen, of de muurdoorvoeringen zijn niet zorgvuldig geïsoleerd (gebruik bouwschuim of buisisolatie).
Er bestaan ook plastic waterleidingen (PER). Die zwarte slang is er in twee soorten: eau potable (blauwe streep) en irrigation. Gebruik altijd de ‘Potable’ variant voor drinkwater.
6. Waterkranen met ‘Franse’ maten?
Hier heeft menig Nederlander zich over de Franse maatvoering verbaasd. Geen halfduimse of 3/8” schroefdraad, maar aanduidingen zoals 15/21. De Fransen gebruiken wél de duimse maten, maar duiden die met hun binnen- en buitendiameter in mm aan. Hier is de conversietabel:
Correspondance des principaux filétages utilisés en plomberie
| Appellation actuelle | 8/13 | 12/17 | 15/21 | 20/27 | 26/34 | 33/42 | 40/49 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ø en pouce | ¼ | ⅜ | ½ | ¾ | 1 | 1¼ | 1½ |
| ø du raccord mâle (mm) | 13 | 17 | 21 | 27 | 34 | 42 | 49 |
| ø du racoord femelle (mm) | 11 | 15 | 19 | 25 | 32 | 40 | 47 |
De meest gebruikelijke maten zijn vet gedrukt.
7. Testen van de waterleidingen
Als alle leidingen gelegd zijn: zet de waterdruk erop en laat alle kranen lopen tot er luchtvrij water komt. Laat het systeem een paar uur onder druk staan en loop je alle soldeerverbindingen na. Lekkages meteen repareren.
8. Te lage of te hoge waterdruk
Anders dan in het platte Nederland kun je niet overal in Frankrijk een ‘normale’ waterdruk verwachten (2,5 tot 4 bar/kg). Om vast te stellen waar de oorzaak van problemen zit, meet je de druk die het huis binnenkomt (verwijder een kraan en plaats een manometer).
| Meetresultaat | Conclusie | |
|---|---|---|
| 1 | Minder dan 2 bar | Waterleidingbedrijf levert te weinig druk (Opvoerunit nodig) |
| 2 | 2 tot 3 bar | Grensgeval, kan voldoende zijn of net niet |
| 3 | 3 tot 5 bar | Alles is OK |
| 4 | Meer dan 5 bar | Hoge druk, kan problemen geven (Drukregelaar nodig) |
Bij te weinig waterdruk (geval 1 of 2) moet een opvoerunit (hydrofoor of surpresseur) geplaatst worden.
Bij te hoge waterdruk moet na de watermeter een drukregelaar (regulateur de pression of détendeur) geïnstalleerd worden.
9. Planning van de rioleringen
Als de planning voor het waterleidingnet klaar is doe je hetzelfde voor de riolering.
Let op: Sifons bestaan in 32 mm en 40 mm. Badkuipen hebben een afvoer van 40 mm, douchebakken 40 of 50 mm. U plant vanuit de gebruikspunten en past in stroomrichting gezien bij iedere samenvoeging de volgende grotere diameter toe.
10. Gedetailleerde planning van de riolering: afschot en beluchting
Afschot: Houd een constant afschot van ca. 1% aan (1 cm per meter). Niet meer, anders loopt het water weg en blijven vaste stoffen liggen.
Beluchting: Een vaak gemaakte fout is het niet beluchten. Hierdoor worden sifons leeggezogen (désyphonage) met stank tot gevolg.
Afbeelding 5 toont de beste methode: een standpijp die boven het dak uitkomt.
Afbeelding 5: Huisriolering met separate aansluitingen op een beluchte standpijp.
Afbeelding 6: Huisriolering met beluchte verzamelleiding.
Het is ook mogelijk meerdere afvoeren met één verzamelleiding op de standpijp aan te sluiten (afb. 6), mits de verzamelleiding aan zijn eind belucht wordt (vacuümbreker).
Bij een combinatie van bad en douche is het beter de douche apart op de standpijp aan te sluiten om te voorkomen dat badwater in de douchebak loopt (communicerende vaten). Zie afbeelding 6a.
Afbeelding 6a: Correcte aansluiting douche en bad.
Let op: De WC-uitlaat heeft in Frankrijk 100 mm en de standpijp 125 mm. De in NL gangbare 110 mm is in Frankrijk niet gebruikelijk.
11. Het tracé van de rioolbuizen
Een handige oplossing bij renovatie is de voorwandinstallatie. Sanitairelementen worden aan frames gemonteerd en de afvoerleidingen worden tussen de bestaande wand en deze frames gelegd.
Afbeelding 7: Voorwandinstallatie. Links een element voor wastafelmontage, rechts voor een WC.
12. Het leggen van de rioleringen
Het gebruikelijke materiaal is PVC (grijs, te lijmen). Leg leidingen eerst koud (zonder lijm) in elkaar, lijn uit, nummer ze en zet een markeringsstreep. Zorg dat alles spanningsvrij ligt!
Afbeelding 8: Koud geplaatste PVC-leidingen. Let op de nummering en referentiestreepjes.
Afbeelding 9: Waterleidingen voor een badkamer, geplaatst in de naastgelegen bijkeuken.
13. Andere vraagstukken rond water en riool
13.1 Waterverbruik en lekkagecontrole
Controleer regelmatig de watermeter. Als alle kranen dicht zijn, moet het sterretje in de meter stilstaan. Draait het toch? Dan is er lekkage.
Typische boosdoeners: druppelende kranen, doorlopende WC’s (soms onzichtbaar langs de achterwand), of lekkage in de grond.
Let op: Condensvorming op de meter of koude leidingen lijkt soms op lekkage.
13.2 Hoe groot is het waterverbruik?
Gemiddeld verbruik per persoon per dag ligt rond de 130 liter.
| Activiteit | Verbruik (liter p.p.p.d.) | Verbruik (liter per beurt) |
|---|---|---|
| Eten en drinken | 5-10 | |
| Douchen, wassen | 40-80 | |
| Wasmachine | 12-14 | 60-120 |
| Vaatwasser | 10-18 | 20-35 |
| WC-spoeling | 15-24 | 3-6 |
| Totaal | 82-156 |
13.3 Kosten van drinkwater
In de waterprijs zit in Frankrijk ook de afvalwaterzuivering. Gemiddelde prijs varieert sterk (€ 1,80 tot € 3,80 per m³). Vaste maandelijkse bedragen (forfaitair) zijn onbekend; men betaalt per kuub.
13.4 & 13.5 Hardheid en Aansluiting
Waterhardheidstests zijn bij de apotheek verkrijgbaar. De hoofdkraan ligt vaak buiten onder het trottoir. De watermeter zit vaak in een put; zorg voor goede isolatie tegen vorst (steenwol/polystyreen), want een bevroren meter wordt op uw kosten vervangen.
13.6 Regenwater
Het scheiden van regenwater en vuil water (riolering) wordt steeds vaker verplicht. Regenwater mag beslist niet in de fosse septique.
14. Regenwater – hoe kom je ervan af
(Gebaseerd op input van Rob van der Veer)
Alternatieven voor afvoer:
- Exporteren naar de buren/sloot (probleem verplaatsen).
- Infiltreren direct onder de regenpijp (risico op vochtige fundering).
- Infiltreren op afstand in een grindgat (werkt, maar grind kan dichtslibben; bladvanger nodig).
- Centraal infiltreren via een buizenstelsel en zandvanger naar een groot infiltratieveld (vuistregel: 15 liter berging per m² dak).
- Combinatie oppervlakte/ondergrond: Een kleinere grindbak met daarboven een kuil/wadi die tijdelijk vol mag lopen.
15. Vragen en antwoorden
Waarom dikke aanvoerleidingen naar een douchemengkraan?
De weerstand van een leiding wordt hoger naarmate de diameter kleiner en de lengte groter is. Een kraan is maar een kort stukje weerstand, maar 10 meter dunne leiding geeft veel drukverlies.
Is 50 mm afvoer nodig voor wastafels?
Ja, voor een verzamelleiding wel. Gebruik bij voorkeur Y-stukken in plaats van T-stukken om verstopping te voorkomen.
Een goede buur…
Soms blijken leidingen van buren in het verleden aan elkaar geknoopt te zijn. Bij het afsluiten van een “lekkende” leiding kan de buurman ineens zonder water zitten.
© Christian von Klösterlein (met medewerking van Rob van der Veer)