La Mairie, van de wieg tot het graf
In elk Frans dorp, hoe klein ook, vindt u het: la Mairie. Vaak een statig gebouw met de wapperende tricolore boven de deur, het devies Liberté, Égalité, Fraternité op de gevel en binnen de onvermijdelijke buste van Marianne die streng toeziet op de gang van zaken. Het gemeentehuis is niet zomaar een loket; het is het kloppend hart van de Franse republiek op lokaal niveau.
De Maire (burgemeester) beschikt in Frankrijk over aanzienlijke macht en is voor de inwoners van kleinere gemeentes het eerste aanspreekpunt voor de overheid. Het is ook het decor voor de grote scharniermomenten van het leven. De État Civil is de plek waar de Franse administratie u vanaf uw eerste kreet tot uw laatste zucht volgt.
Weinig Nederlanders of Belgen hebben ooit met de état civile van de gemeente waar ze wonen te maken. Fransen daarentegen wel, tenminste, als ze wonen in de gemeente waar ze geboren zijn. Want:
1. Je geboorteplaats is de kluis Je “hoofddossier” (de geboorteakte) blijft fysiek liggen in het gemeentehuis van de plaats waar je geboren bent. Dat boek verhuist nooit mee.
2. De “Mentions Marginales” (Kanttekeningen) Dit is het mechanisme waarmee ze je volgen.
-
Trouw je in Nice? De ambtenaar in Nice stuurt een bericht naar je geboortedorp.
-
Scheid je in Parijs? De rechtbank stuurt een bericht naar je geboortedorp.
-
Overlijd je in Bordeaux? De gemeente Bordeaux stuurt een bericht naar je geboortedorp.
De ambtenaar in je geboortedorp schrijft dit letterlijk in de kantlijn van je originele geboorteakte erbij. Daarom moet je voor officiële zaken altijd een “kopie van minder dan 3 maanden oud” inleveren: alleen die recente kopie bewijst je huidige status.
De grote uitzondering: Nantes Ben je niet in Frankrijk geboren maar wel Frans (of genaturaliseerd)? Dan heb je geen Franse geboortegemeente. In dat geval ligt jouw dossier wel centraal, namelijk in Nantes bij de Service Central d’État Civil (onder het ministerie van Buitenlandse Zaken).
Of u nu een geboorte moet aangeven, in het huwelijksbootje stapt (of kiest voor een Pacs), kinderopvang zoekt of te maken krijgt met een overlijden: de route loopt altijd via het gemeentehuis. Op deze pagina zetten we de belangrijkste procedures, de administratieve verplichtingen en de actuele regels voor 2025 voor u op een rij.
Aangifte van geboorte & kinderbijslag
Uiterlijk drie dagen na een geboorte moet daarvan aangifte worden gedaan op het gemeentehuis van de plaats waar het kind is geboren. Dat zal meestal de plaats van het ziekenhuis zijn, want thuisbevallingen komen in Frankrijk vrijwel niet voor. Men moet zich identificeren en als de ouders niet getrouwd zijn, moeten beiden een verklaring tekenen.
Bij de geboorte van het kind krijgt men een gezondheidsboekje, een livret de santé, waarin alles op het gebied van de gezondheid van het kind wordt bijgehouden. Bij bezoeken aan de dokter of het ziekenhuis neemt men dit boekje mee. Frankrijk kent een uitgebreide vaccinatiekalender, waarbij de verplichte inentingen tot het zesde levensjaar gelden.
Zwangerschapsverlof
Zwangerschapsverlof (congé maternité) is een sinds 1909 geldende verworvenheid en duurt zestien weken (zes weken vóór de verwachte bevalling en tien weken daarna) bij de geboorte van het eerste en tweede kind. Bij het derde kind duurt het verlof 26 weken (acht weken vóór de bevalling en achttien weken erna), bij de geboorte van een tweeling 34 weken en bij een meerling zelfs 46 weken.
Het zwangerschapsverlof kan nog met veertien dagen worden verlengd, als vóór de bevalling speciale ziekenhuisrust wordt voorgeschreven en nog eens vier weken na de bevalling bij een medische indicatie. Aanstaande moeders kunnen sinds kort zelf bepalen hoe zij die zestien weken of zesentwintig weken willen opnemen, het is meer à la carte geworden. Een werknemer krijgt in die periode geen loon, maar ontvangt van de Sécu een dagvergoeding. De hoogte van de uitkeringen is afhankelijk van het verdiende inkomen en de daarover betaalde premie. Komt men daarmee tekort dan zal in de meeste gevallen een aanvulling worden gegeven door de werkgever en de aanvullende verzekering.
Vaderschapsverlof
Ook vaders kunnen verlof (congé de paternité) opnemen bij de geboorte van een kind. De regeling geldt voor iedere vader die ‘actief’ is: werknemer, vrije beroeper, meewerkende partner, ambtenaar en zelfs geregistreerde werkloze. De dagvergoedingen zijn gelijk aan die van het moederschapsverlof. Naast deze twee vormen van verlof kent Frankrijk – de overheid ziet graag veel Franse kindertjes in de republiek – ook nog het ouderschapsverlof (congé parental d’éducation) waarbij de ouders van ten minste twee kinderen van wie één jonger dan drie is, een tot drie jaar lang vrijaf krijgen van de werkgever (uiteraard zonder betaling van salaris) om hun kind of kinderen op te voeden. Men kan ook gedeeltelijk blijven werken tijdens dit ouderschapsverlof (ten minste zestien uur en maximaal achtentwintig uur per week) of kiezen voor de mogelijkheid van eerst volledig verlof en later parttime.
De PAJE (Prestation d’Allocation du Jeune Enfant), is bedoeld voor huishoudens met gemiddelde inkomens. De eenmalige geboortepremie, de prime de naissance wordt uitgekeerd in de zevende maand van de zwangerschap. Daarnaast ontvangt het gezin maandelijks een basisuitkering tot aan de derde verjaardag van het kind. Hulp bij kinderopvang wordt geboden tot aan de zesde verjaardag en is bedoeld voor ouders met lage inkomens, die kunnen kiezen uit een crèche, huisoppas en moederhulp.
Kinderbijslag voor buitenlanders
Buitenlanders die permanent in Frankrijk wonen, kunnen ook aanspraak maken op kinderbijslag: allocations familiales. De regeling geldt voor iedereen met een gezin van in principe ten minste twee kinderen onder de 11 jaar of, als zij studeren, tot 21 jaar. In de overzeese gebiedsdelen wordt al bij één kind de bijslag uitgekeerd. De betalingen geschieden maandelijks.
Mensen die uit de Europese Ruimte komen en zich in Frankrijk vestigen, kunnen kinderbijslag ontvangen, zoals alle andere inwoners van Frankrijk. Europese buitenlanders moeten wel aan enkele voorwaarden voldoen om kinderbijslag te krijgen. De aanvrager moet zijn vaste verblijf in Frankrijk hebben en ook de kinderen moeten permanent te zijnen laste komen en in Frankrijk wonen. Verblijfsvergunningen zijn niet meer nodig als je uit een Europees land komt, maar om in aanmerking te komen voor de uitkeringen moet de aanvrager een beroep hebben (in loondienst of zelfstandig) in Frankrijk of voldoende middelen van bestaan hebben en in het bezit zijn van een ziektekostenverzekering. Mensen die al langer dan vijf jaar ononderbroken in Frankrijk wonen, zijn vrijgesteld van deze voorwaarden.
Wie zich aanmeldt bij de CAF (Caisse d’allocation familiale) moet zich, zoals de Fransen zelf ook, legitimeren, trouwboekje laten zien en uittreksels van geboorteregisters overleggen. Bijzonderheid nog vanuit Nederland: wie kinderbijslag uit Nederland blijft ontvangen (gedetacheerd, werken voor een Nederlands bedrijf in Frankrijk) en deze is lager dan de Nederlandse, dan betaalt de SVB (Sociale Verzekeringsbank) het verschil bij.
Dan is er nog de allocation de rentrée scolaire – ARS, een inkomensafhankelijke bijdrage in de kosten van aanschaf van schoolboeken e.d. Er wordt geen vast bedrag meer uitgekeerd, maar de bedragen verschillen per leeftijdscategorie. De uitkeringen worden verstrekt aan gezinnen van wie het jaarinkomen lager is dan de vastgestelde inkomensgrens. Wie meer inkomen geniet, ontvangt een lagere ARS.
Kinderopvang
De particuliere kinderopvang en die van de gemeenten zijn goed geregeld, hoewel de tekorten aan plaatsen nog zeer groot zijn. Crèches in ondernemingen zijn er nog nauwelijks, ze komen wel voor in ziekenhuizen. Er bestaan twee grote groepen van crèches: de crèches collectives, bestuurd door een gemeente of departement, en de crèches parentales, bestuurd door een vereniging van ouders.
De crèches collectives zijn na te vragen op het gemeentehuis, de crèches parentales te vinden in de pages jaunes (‘gouden gids’) of op de website van de overkoepelende vereniging ACEPP (Association des collectifs enfants, parents, professionnels). In crèches kunnen kindertjes terecht vanaf twee maanden. Men onderscheidt drie leeftijdscategorieën: van twee maanden tot een jaar, van een jaar tot twee jaar en van twee jaar tot drie jaar, soms vier jaar. Het is niet de bedoeling dat het kroost al dingetjes van de grote wereld gaat leren. Wel wordt spelenderwijs en volgens het ritme van elk kind wat aangeleerd. De gemeentelijke crèches collectives zijn geopend van 7.30 tot 18.30 uur, soms tot 19.00 uur. De privécrèches ontvangen van 7 tot 7 uur.
Kosten van opvang
De kosten zijn in geheel Frankrijk dezelfde en inkomensafhankelijk. De kosten van kinderopvang blijken uiteen te lopen al naar gelang de inkomenssituatie van een gezin. Zo hangen de kosten bij een openbare crèche, de crèche publique, af van het gezinsinkomen en het aantal kinderen dat naar een crèche gaat. Het tarief voor één kind wordt vastgesteld door de Caisse nationale des allocations familiales (Cnaf). Gekeken wordt naar het inkomen zonder aftrek. Het tarief is wel gemaximeerd en de hoogte van de plafonds is per gemeente verschillend. De kosten van betaalde kinderopvang geven recht op een belastingteruggave (crédit d’impôt).
De kinderoppas van de assistantes maternelles bij een crèche familiale of bij de kinderverzorgster thuis, is kostbaarder. De beloning mag niet lager zijn dan vijf maal het minimumuurloon (SMIC). Ook hier is bijstand beschikbaar van de CAF. Ten slotte is er nog het fenomeen van de halte-garderie voor de meer incidentele opvang van het kleine spul uit gezinnen waarvan de moeder geen baan heeft. De ouders betalen hiervan slechts een paar euro per uur.
Trouwen
Trouwen in Frankrijk kan in principe alleen als je permanent in het land woont. Er zijn burgemeesters die ook Nederlandse bewoners van een tweede huis in hun dorp laten trouwen. Of zelfs de kinderen van buitenlandse dorpsgenoten. Het burgerlijk huwelijk wordt voltrokken in het gemeentehuis van de woonplaats van één van de twee. De ceremonie mag ook plaatsvinden in de Mairie van het tweede huis. Je moet dan, bijvoorbeeld door het betaalbewijs van de lokale belastingen, aantonen dat je hier een résidence secondaire bezit. Je moet de aanvraag wel tijdig indienen, een maand eerder dan in de overige gevallen. Slechts bij hoge uitzondering kan de rechtbank toestemming geven om buiten de eigen gemeente te trouwen, bijvoorbeeld wegens dringende familieomstandigheden.
Voor buitenlanders die in Frankrijk willen trouwen, is de papierwinkel nog iets groter dan die voor de Franse trouwlustigen. Het is verstandig om zeker vijf maanden uit te trekken om de paperassen in orde te krijgen: oorspronkelijke geboorteakten bijvoorbeeld en – bij echtscheidingen – verklaringen van voormalige echtgenoten. Het is typisch Frans om altijd uittreksels uit die geboorteakten te verlangen met daarop uitdrukkelijk vermeld de volledige namen van vader en moeder. Ook op het politiebureau of bij de gendarmerie willen ze bij het doen van een aangifte bijvoorbeeld altijd weten wie je ouders zijn. Het blijkt een extra controlemiddel te zijn. Het is niet ingewikkeld meer om de gemeenten waar de geboorteakten vandaan moeten komen te mailen en die te vragen de in meer talen gestelde papieren opsturen. Naderhand moet je uiteraard wel netjes de rekening van de leges voldoen.
Legalisatie
Na de huwelijksvoltrekking moet de Franse huwelijksakte voor paren die in Nederland wonen, worden gelegaliseerd door de autoriteiten van het desbetreffende land en de Nederlandse diplomatieke vertegenwoordiging in dat land, zo meldt het ministerie van Buitenlandse Zaken. Pas na legalisatie van de huwelijksakte kan het huwelijk in Nederland worden geregistreerd. Daarnaast is het verstandig voor Nederlanders die in Frankrijk wonen en daar getrouwd zijn, om de huwelijksakte in te laten schrijven bij de gemeente Den Haag, Bureau Bijzondere Akten. Dat geldt ook voor geboorte- en overlijdensakten. Het is niet verplicht maar wel handig als men later weer zou terugkeren naar Nederland. Het opvragen van de officiële aktes in Frankrijk kost nadien ongemak, tijd en geld.
Huwelijkscontract
De voorbereiding van een huwelijk kan nog meer tijd in beslag nemen als van tevoren de toekomstige huwelijkse staat met de (Franse) notaris moet worden besproken in verband met zaken als huwelijkscontract en testament. Het Franse erfrecht is op het punt van onroerend goed immers heel anders dan het Nederlandse. Regelt men niets wat betreft een huwelijkscontract, dan valt een echtpaar onder het gewone wettelijke huwelijksrecht (régime légale): dat van de huwelijksgemeenschap van vruchten en inkomsten, communauté légale (veel wordt nog gebruikt de term le régime de la communauté de biens réduite aux acquêts). Dit komt erop neer dat alles wat de partners verdienen en verkrijgen tijdens het huwelijk, gemeenschappelijk is. De spullen die men vóór het huwelijk bezat, blijven persoonlijk eigendom van de betrokken partner; dat geldt ook voor schenkingen en dergelijke tijdens het huwelijk. Als het paar vóór het trouwen een huwelijkscontract heeft laten opmaken bij de notaris, moet deze een certificaat afleveren op het gemeentehuis, zodat het bestaan van een contract in de huwelijksakte kan worden opgenomen. De inhoud van het contract zelf blijft geheim.
Twee Nederlanders kunnen, anders dan in sommige andere landen, in Frankrijk niet naar de Nederlandse maatstaven trouwen via inschakeling van het Nederlandse consulaat. Overigens bestaat ook voor Nederlanders in Frankrijk de mogelijkheid om een geregistreerd partnerschap af te spreken, de Pacs. Keert men als gepacseerde weer naar Nederland terug, dan zal deze Pacs in de Lage Landen als geregistreerd partnerschap worden beschouwd.
Er zijn bedrijfjes die adverteren met ‘Bruiloft in Frankrijk’ en regelen dat de huwelijksceremonie van Nederlandse trouwlustigen in het romantische Frankrijk kan plaatsvinden. Ze laten een dominee of priester uit Nederland, ja zelfs een ambtenaar van de burgerlijke stand uit Nederland overkomen, om in een rustieke omgeving een Nederlands stel in de echt te verbinden. In werkelijkheid is het huwelijk administratief dan in Nederland al voltrokken, maar vindt de ceremonie met jawoord, ringen, gemeentezang en al plaats in Frankrijk.
Bewijs van samenwoning
Op het gemeentehuis kunnen ongehuwd samenwonenden een bewijs van samenwoning krijgen als zij een dergelijk stuk nodig hebben voor bijvoorbeeld een lening. Dit is geen samenlevingscontract zoals bij de notaris is opgemaakt, maar een stuk waaruit blijkt dat de twee echt een gemeenschappelijke huishouding voeren. Zo’n papier – certificat de concubinage – wordt meestal probleemloos afgegeven als men zich deugdelijk kan identificeren en een telefoon- of elektriciteitsrekening kan laten zien. Het certificaat heeft verder geen wettelijke waarde. Dat heeft wel de Pacs, het officiële samenlevingscontract. Pacs staat voor Pacte civil de solidarité.
Begraven of cremeren (Update 2025)
Bij overlijden moet de plaatselijke huisarts de dood vaststellen en een certificat de décès opmaken. Vanaf 2025 kunnen in bepaalde gevallen ook gediplomeerde verpleegkundigen dit certificaat opmaken. Aangifte moet binnen 24 uur na het overlijden op het gemeentehuis van de gemeente waar het overlijden heeft plaatsgevonden (zon- en feestdagen worden niet meegeteld).
Paspoort of identiteitskaart en trouwboekje moeten worden overgelegd, waarna men in het bezit komt van kopieën van de akte van overlijden en de toestemming tot begraven of cremeren. In de meeste gevallen regelt de uitvaartondernemer dit, maar men mag het ook zelf doen. Vond het overlijden plaats in een ziekenhuis, dan komt de verklaring van de dienstdoende arts. Bij sterfgevallen als gevolg van bijvoorbeeld een verkeersongeval zal de officier van justitie (le procureur de la République) de overlijdensverklaring afgeven.
Termijnen begraven/cremeren
Sinds 12 juli 2024 is het wettelijk verplicht de overledene binnen 14 kalenderdagen te begraven of te cremeren, met een minimum van 24 uur na overlijden. Dit is een verruiming ten opzichte van de eerdere termijn van 6 dagen.
Kosten van uitvaarten in Frankrijk (2025)
De gemiddelde kosten voor een uitvaart zijn fors gestegen. Voor een begrafenis liggen de gemiddelde kosten tussen de € 3.815 en € 5.044. Voor een crematie ligt dit gemiddelde tussen de € 2.000 en € 4.434. Er zijn grote regionale verschillen: Île-de-France (Parijs) en Normandië zijn het duurst, terwijl Nouvelle-Aquitaine en Occitanie aanzienlijk goedkoper zijn.
Concessies en begraven
Er zijn vier mogelijkheden voor een graf: een tijdelijke concessie voor hoogstens vijftien jaar, een concessie voor dertig jaar, een voor vijftig jaar en een eeuwigdurende (in Parijs niet meer mogelijk, behalve op Père-Lachaise). Belangrijk om te weten: de termijn gaat in op de datum van aankoop, niet bij overlijden. De gemeente meldt niet dat een concessie verloopt; na de vervaltermijn vervallen alle rechten en wordt geen geld gerestitueerd. Onderhoud is verplicht.
Crematie in Frankrijk
Er is sprake van een spectaculaire groei in de voorkeur voor crematie: waar dit in 1979 nog slechts 1% was, kiest in 2025 zo’n 44% voor crematie. Na de crematie zijn er diverse bestemmingen voor de as:
- Begraven of bijplaatsen in familiegraf of columbarium.
- Uitstrooien in jardin des souvenirs op begraafplaats (vaak gratis of tegen minimale kosten).
- Uitstrooien in de vrije natuur of op zee (let op: melding bij gemeente van geboorte is verplicht).
- Bewaren in een urn (onder strikte voorwaarden).
Voorstanders kiezen voor crematie omdat het minder ‘overlast’ bezorgt aan nabestaanden, ecologisch voordeliger wordt geacht, goedkoper is dan teraardebestelling en meer flexibiliteit biedt.
Woordenlijst
Allocations familiales (CAF): Kinderbijslag
Acte de naissance: Geboorteakte
Certificat de décès: Overlijdensverklaring
Communauté réduite aux acquêts: Wettelijk huwelijksstelsel (gemeenschap van aanwinsten)
Congé maternité / paternité: Zwangerschapsverlof / vaderschapsverlof
Crèche (collective / parentale): Kinderdagverblijf
Livret de famille: Trouwboekje (ook voor ongetrouwde ouders)
Livret de santé: Gezondheidsboekje van het kind
Obsèques: Uitvaart
Pacs: Geregistreerd partnerschap
Pompes funèbres: Uitvaartondernemer