‘Het is er vochtig’, is een van de meest gehoorde klachten van eigenaren van traditionele huizen, die als vakantieverblijf gebruikt worden, niet alleen in Frankrijk. Of, ‘ik voel mij niet lekker bij zoveel vocht in huis’. En niet te vergeten de langzame teloorgang van meubelen en textiel door vochtaanslag. Vaak wordt dan gezegd dat traditionele Franse huizen ‘gewoon vochtig’ zijn: ‘dat is nu eenmaal zo en daarmee moet je leren leven, punt uit.’ Maar vaak wordt er niet bij stilgestaan, dat goedbedoelde moderniseringen en een ander gebruik van het huis, de op zichzelf niet ernstige situatie verslechterd kunnen hebben. Kieren dichten en isoleren is goed, maar als hierdoor geen natuurlijke ventilatie meer plaatsvindt, worden aanwezige vochtproblemen verergerd of treden er nieuwe op. En uitbundig douchen deden de boeren in hun 19e eeuwse huizen ook niet.
Vochtbeheersing is van levensbelang voor het behoud en de leefbaarheid van je huis. Vocht op de verkeerde plaatsen is vijand nummer één van veel bouwmaterialen. Afgezien van duidelijke gebreken zoals aan dakgoten en hun valpijpen of aan waterleidingen en rioleringen, is het vaak een teveel aan water dat door de poreusheid van bouwmaterialen uit de grond wordt opgezogen. Maar veel vochtproblemen ontstaan tegenwoordig door de condensatie van ‘leefvocht’, dat niet weg kan. Al dit ongewenste vocht is schadelijk voor het huis en maakt het leven erin ongezond.
Omdat anderzijds een huis moet ademen bestaat vochtbestrijding niet uit het volledig waterondoorlatend maken van alles en nog wat in huis, maar in het beheersen van vocht en luchtuitwisseling op een acceptabel niveau. Ik weet, een huis ‘ademt’ niet zoals een mens, maar met deze uitdrukking wordt in de bouwwereld aangeduid dat er een uitwisseling van lucht en daarmee vocht plaatsvindt; misschien zou men beter van een zekere uitwaseming kunnen spreken.
Nagenoeg alle vochtproblemen treden aan de binnenkant van het huis op, maar de oorzaken ervan kunnen ook aan de buitenkant liggen. Heel wat producten en gespecialiseerde bedrijven beloven veel, pour en finir avec l’humidité. Maar een verkeerde keuze kan, als het tegenzit, ook problemen verergeren, of nieuwe oproepen. Voordat men met de behandeling begint, dient men dus een goede analyse van de problemen te maken en dan voor een integrale aanpak te kiezen. En niet beginnen met het opknappen van één kamer om alvast een beetje zicht te krijgen op het eindresultaat, de helemaal opgeknapte woning. Vóór renovatie van een vertrek in een huis zou ik eerst de bestaande vochtproblemen grondig aanpakken en niet in een vochtige ruimte werk doen dat later misschien weer door vocht vernield wordt.
Dit stuk wil inzicht in de diverse vochtproblemen geven, beschrijft diagnosemethodieken en draagt een aantal geselecteerde probleemoplossingen aan.
Kenmerken van te veel vocht
De voor iedereen waarneembare kenmerken van vocht in huis zijn:
- loszittend behang dat makkelijk van de muur af te trekken is
- afbladderende verf
- donkere vlekken of kringen op muren
- muffe geur, vooral in textiele bekleding en in kasten
- schimmel, rot
- roestaanslag op ijzeren voorwerpen
- slap geworden karton.
En in een vochtig huis voelt men zich niet prettig. Kruip maar eens onder een dekbed dat klam van vocht is. Iedereen weet ook dat het moeilijker is om een vochtig huis te verwarmen dan een droog huis. Maar weinigen weten hoeveel extra warmte hiervoor nodig is: de warmtehoeveelheid die nodig is om 1 m³ lucht met 45% relatieve vochtgehalte met 1 graad op te warmen bedraagt 14 Watt, maar bij 90% is dit 19 Watt, dus 35% meer.
Maar waar komt het vocht in het huis vandaan, en hoe is het te bestrijden? Om dit goed te begrijpen is het noodzakelijk wat meer te weten over de voorkomende soorten vocht, analysemethoden en de mogelijkheden voor vochtmeting.
Soorten en oorzaken van vochtproblemen
Bouwkundigen onderscheiden vier of vijf soorten van vochtproblemen, en deze worden ook op de websites van veel klus- en bouwmarkten behandeld (zie bijvoorbeeld deze website)
- Optrekkend vocht dat door poreuze bouwmaterialen uit de grond opgezogen wordt (trefwoorden: capillariteit, sponseffect) en bovengronds verdampt (les remontées capillaires). Omdat grondwater steeds zouten bevat, worden die na het verdampen van het water als kristallijne afscheidingen zichtbaar, juist op de hoogte tot waar het water is opgestegen; men spreekt dan vaak van salpetermuren.
- Doorslaand of insijpelend vocht. In Frankrijk met de verzamelbegrippen infiltrations latérales et infiltrations pluviales aangeduid. Dit wordt veroorzaakt door beschadigde of niet aanwezige waterkerende lagen of poreuze buitenmuurafwerkingen. Bij ‘beschadigde waterkerende lagen’ moet men denken aan gebroken dakpannen, gescheurde tegels of beschadigde buitenpleister die op den duur tot vochtdoorslag leiden. Gewoon herstellen. Poreuze muurafwerkingen aan de buitenkant zijn eigenlijk een bouwtechnische fout. Anders geformuleerd: de buitenkant moet ondoorlatend voor waterdruppels maar doorlatend voor waterdamp zijn.
- Condensvocht dat door onvoldoende ventilatie (luchten) en/of door foute isolatie ontstaat (la condensation). Overigens, condensatie op enkelglas ramen is bij koud weer bijna onontkoombaar.
- Beschadigingen aan waterleidingen en rioleringen. Dit lijkt triviaal, maar hoeveel vochtproblemen ontstaan niet door lekke rioolputjes of ingeklapte rioolbuizen? Of door oude loden of ijzeren waterleidingen die juist in een muurdoorvoer poreus geworden zijn?
- Het moeilijke bij het opsporen van de oorzaak van vochtschade, vooral vochtdoorslag en optrekkend vocht, is het probleem dat het vocht zich in bijna alle materialen naar alle kanten verspreidt en daarbij selectief de meest poreuze materialen volgt. De oorzaak van vocht ligt dus niet noodzakelijkerwijs op plaatsen waar het aan de binnenkant het meest waar te nemen is.
Afbeelding 1
Optrekkend vocht
Achter het soort vochtprobleem komen
Optrekkend vocht, doorslaand vocht of condensvocht?
Als men met vochtige muren te maken heeft, wordt vaak meteen van ‘optrekkend vocht’ gesproken; ook condensvocht wordt snel verward met optrekkend of doorslaand vocht. De bezorgdheid van Nederlanders over optrekkend vocht is makkelijk te verklaren omdat dit eeuwenlang het probleem in drassige gebieden was. Maar als buitenmuren, betonnen vloeren of kelders vochtig worden, kan ook vochtdoorslag of condensatie de oorzaak zijn. Condens kan ook ontstaan onder ontoereikend geïsoleerde daken en de scheidingswanden tussen warme en koude vertrekken; in ongunstige situaties kan condens ook op of in bepaalde bouwelementen ontstaan.
De aard van de vochtbelasting is soms niet op het eerste gezicht met zekerheid vast te stellen. Maar er zijn enkele eenvoudige testmethodes.
Het condensplaatje, afbeeldingen 2 en 3
Men plakt een stuk waterdicht materiaal, bijvoorbeeld aluminium huishoudfolie, met schildersplakband op de te onderzoeken vochtige muur. Dit laat men drie of vier dagen zitten, en kijkt dan aan welke kant de folie vochtig is.
Als vochtfilm of waterdruppeltjes aan de kamerkant te zien zijn, gaat het om condensvocht; als dit aan de muurkant is, gaat het om optrekkend vocht of om vochtdoorslag, veroorzaakt door gebreken aan de muur. Het kan ook voorkomen dat beide kanten van de folie nat geworden zijn; dan heerst zowel condensatie als ook optrekkend vocht/vochtdoorslag, maar dit komt uiterst zelden voor.
Afbeelding 2
Testfolie voor vochtonderzoek
Afbeelding 3
Beoordelen van de testfolie
De boorgat-methode
Men dient een gat in de vochtige muur of de vochtplek te boren en het boorstof te beoordelen:
- als het boorstof droger wordt naarmate de boor dieper in het materiaal komt is de oorzaak condensvocht, dus vocht van de binnenkant.
- Bij optrekkend vocht is de muur door en door even vochtig.
- Bij doorslaand vocht is het boorstof in de diepere lagen juist vochtiger, dit vocht komt immers van de buitenkant.
Men moet er wel op letten dat het boorstof niet door te snel boren warm en daardoor droog wordt. Het beste kan men de boor met het boorstof op een stuk vloeipapier leggen en de zich vormende vochtkringen bekijken. Professionele apparatuur voor het meten van vocht in diverse bouwmaterialen is bijvoorbeeld op deze website te vinden.
Beoordeling van boorstof
Andere soorten vochtproblemen
Behalve condensvocht, optrekkend en doorslaand vocht, bestaan er ook incidentele vochtproblemen, die door lekkende installaties veroorzaakt zijn. Enkele voorbeelden:
wanneer geen enkele waterkraan druppelt en het rode sterretje in de watermeter toch draait, bestaat er ergens een waterlekkage. De eenvoudigste methode is de stopkranen van de waterverdeler dicht te draaien en dan een voor een weer te openen om vast te stellen in welke tak het lek ligt. Ik zoek dan langs alle leidingen van deze tak naar vochtige plekken. Dit is uitvoerig beschreven in hoofdstuk 13 van het artikel over water en riool op deze website. Als een waterleidingsysteem geen verdeler en stopkranen heeft is het natuurlijk moeilijker.
Ik heb het eens meegemaakt dat een leiding juist in een muurdoorvoer een lekkende soldeerverbinding had. Een andere onverklaarbare vochtplek op een plafond was door een daarboven liggende gescheurde pvc-rioolbuis veroorzaakt. De buis was onder spanning gemonteerd en op den duur naast een mof gebroken.
Het lijkt triviaal, maar ik zeg het nog eens duidelijk: lekkende dakgoten en valpijpen moeten beslist gerepareerd worden. Putjes waarin de valpijpen eindigen, kunnen ook lek zijn, vooral als deze sur place gemetseld zijn. En hebben deze putjes ook een degelijke afvoer? Betonnen leidingen kunnen gebarsten zijn als er met zware voertuigen overheen is gereden; dan kan lekwater bij de funderingen terecht komen.
Vochtmeting
Voor luchtvochtmeting bestaan hygrometers, die steeds het relatieve vochtgehalte aangeven. Voor de betekenis hiervan zie het kaderstuk Het dauwpunt (point de rosée). Een normaal luchtvochtgehalte in woonruimtes ligt tussen 40 en 60% relatief. Men zou verbaasd zijn hoe sterk de gemeten waarden schommelen, afhankelijk van het weer en het tijdstip van de dag. Bij regenachtig weer kan het vochtgehalte in huis ook kortstondig (enkele dagen) tot 80-90% oplopen. Vochtmeters voor huisgebruik, vaak in een miniweerstation met thermometer en barometer gecombineerd, zijn niet erg nauwkeurig maar geven een redelijke indicatie en laten vooral veranderingen van het relatieve vochtgehalte zien.
Het meten van het vochtgehalte in muren is alleen met professionele apparatuur mogelijk (indirecte meting door bepaling van de elektrische geleidbaarheid of de diëlektriciteitsconstante, of gewichtsverlies van bouwstof door drogen), zie bijvoorbeeld op deze website. Voor het bepalen van het vochtgehalte in bouwmaterialen, vooral hout, bestaan eenvoudige metertjes, voorzien van twee scherpe meetpennetjes, en voor een schappelijke prijs vaak ook in de bouwmarkt te koop. Die geven een redelijke indicatie, zij het geen TNO-nauwkeurigheid, maar als bricoleur ben je niet met wetenschappelijk onderzoek bezig.
