Zesenzestigste aflevering december 2011
Mots-clefs pour le cœur des Français
De taal van de Franse gezelligheid
Mon frangin, il est dirlo dans une grosse boite! : Wat doet zijn broer? Hij is directeur van een – ter keuze – grote fabriek of onderneming, een lyceum of een collège, of een boîte de nuit. Want dat zijn de drie betekenissen van het wordt boîte. Wij hebben het vandaag over de métiers, en de familiaire namen van enkele vakmannen of –vrouwen.
Is er een mooier vak dan instit…tuteur (of –tutrice). De Maîtres en Maîtresses genieten nog van een hoge aanzien, tenminste in de ogen van de ouders. En – in vergelijking met Nederland – ook nog behoorlijk van de kinderen (zie de film ‘Être et avoir’). Dat dit betrekkelijk respect verdwijnt als de instit een prof wordt (dus in het voortgezet onderwijs) is in een andere film goed te zien: ‘Entre les murs…’.
Toubib… Médecin, dus. Die naam hoort bij het woordenschat van de Franse soldaten in de negentiende-eeuwse verovering van Algerije.
Cuistot: le cuisinier, de Franse artisan bij uitstek, die uit zijn potten en pannen de meeste verrukkelijke gerechten uittovert. Maar hoe hard dit vak kan zijn is mooi uitgebeeld in de terecht succesvolle tekenfilm ‘Ratatouille’!
Croque-mort: veel vaker in de mond genomen dan entrepreneur des Pompes funèbres – zoals zijn bezigheid eigenlijk heet – is de croque-mort van weleer een sinistre figure geweest. Het werd zo gedoopt in de Middeleeuwen, toen, na de guerre de cent ans tussen Engelsen en Fransen, de zwarte pest nog een derde van de levens opeiste. Overal waren er stappels lijken, en om zeker te zijn dat de arme lummel – of de rijke lui – die zo meteen onder de grond zou verdwijnen, werkelijk overleden was, had de doodgraver een goede truc: hij beet stevig in een van diens tenen. Als er een reactie kwam werd het patiënt naar een latere stapel vervoerd, zodat hij rustig zijn tijd kon nemen…
Flic ishet overbekende straatwoord voor politieagent, en u kende het. Maar wist u wat een pervenche is? Een (vrouwelijk) parkeeragent; zij werden destijds aubergines genoemd, en de verandering in de kleur van hun uniformen bracht een verandering van naam; wel poëtischer maar gezelliger niet. Een andere naam voor de man met de fluit is poulet, en terwijl flic toch iets flink heeft (vaak wordt het – niet op straat maar op het bureau… en in de films, door de betrokkenen zelfs gebruikt) is die poulet duidelijk misprijzend… Pas op dus, anders belandt u in de panier à salade (de arrestatiewagen)!
Fonctionnaire: daar is – zult u zeggen – niets familiairs mee. Het klinkt als een heel officiële term. En daar heeft u gelijk in, maar… het gaat om de toon waarmee het uitgesproken is. Er is altijd tegenover de dienaren van de staat tegelijkertijd een onderhuidse jalousie (vanwege de vaste salaris en het uitstekende pensioen) en een duidelijk merkbare irritatie en het komt door de ‘Putje graven, Tentje zetten, Tukkie doen’ mentaliteit van menige ambtenaar. Dus, als u het wordt overdreven uitgesproken hoort zeggen, weet dat er elektriciteit in de lucht hangt.
