Balkenvloeren: van plank tot complete renovatie

Plankenvloeren bestaan óf uit stomp aan elkaar gelegde planken óf planken die met messing en groef (men zegt ook tong en groef, languette et rainure) in elkaar grijpen. Al sinds meer dan honderd jaar hebben vloeren in woonvertrekken meestal messing en groef, in Frankrijk net zo goed als in Nederland en andere Europese landen. Dit systeem heeft vooral ten doel iedere plank door zijn ‘burmannen’ rechts en links mee te laten dragen. Hierdoor veert een plank onder last minder door, de vloer wordt sterker (of het is mogelijk dunnere planken toe te passen). De betere stofdichtheid van deze vloeren is een bijkomstig voordeel.

Vloerplanken hebben tegenwoordig meestal een dikte van 19 of 21mm en een ‘werkende breedte’ van 90-200mm. Vroeger waren de planken dikker en breder, 25x300mm of 28x350mm zijn geen zeldzaamheid. Bredere planken worden tegenwoordig als mooier en oorspronkelijker beschouwd, maar deze zijn ook duurder. Brede planken hebben ook de neiging door krimp op te bollen; dit wordt bij moderne planken vaak door in de onderkant gezaagde lengtegroeven verminderd.

Soms is het nodig in deze vloeren enkele planken of stukken plank te vervangen, als er uitzonderlijke slijtage of een plaatselijke beschadiging is. Controleer de vloer goed op plaatsen waarboven een langdurige lekkage was (en controleer andersom bij iedere rare plek op de vloer het plafond en dak erboven!).

Waarschuwing!
Onder een plankenvloer kunnen elektra- of waterleidingen liggen, zelden CV- of gasleidingen. Die wilt u natuurlijk niet beschadigen als u aan de plankenvloer boort of zaagt. Het is daarom nodig zich ervan te overtuigen waar die leidingen liggen. Is de plankenvloer aan de onderkant open, dan is alles direct zichtbaar. Bij een onderhangend (gipsplaten) plafond kan men in deze een orientatiegat zagen. Anders moet u een metaaldetector gebruiken.  

1.  Een enkele plank vervangen
Als u in een oude vloer enkele planken of stukken plank wilt vervangen dan is dat niet zo eenvoudig omdat alle planken in elkaar grijpen. Door hun messing en groef zijn de planken als het ware aan elkaar verankerd. Eerst dient u te onderzoeken of uw vloer inderdaad messing en groef heeft. Eenvoudig een bankpas, stalen liniaal, zaagblad of keukenmesje tussen de planken steken. Als na vier of vijf mm een weerstand te voelen is hebt u een vloer met messing en groef onder uw voeten. Als uw testgereedschap helemaal door de vloer te steken is dan gaat het om een vloer van gewone ‘stompe’ planken, zonder messing en groef dus. Ik zou dit op meerdere plaatsen testen.

De werkwijze om een plank eruit te tillen is:

• Aan weerskanten van het te vervangen plankstuk de messing met een kapzaag of gewone handzaag op de benodigde lengte wegzagen. Afb. 1. Deze stap vervalt als u een vloer van stomp gelegde planken hebt.
• Als er in de buurt een kopse planknaad (plankenstoot, stuiknaad) zit, hier de spijkers verwijderen, de plank met een koevoet of brede beitel optillen, beeld  2; een latje dwars eronder leggen, afb. 3. Dit latje steeds verder opschuiven tot de hele plank naar boven komt.

• Waar geen kopse naad is twee gaten van 10 of 15mm in de plank boren en de rest met een hand- of elektrische decoupeerzaag of een multitool doorzagen, afb. 4.
  Plaats deze zaagsnede 5-10mm naast een balk. Als u niet weet hoe breed de balk is kunt u beter eerst een verkenningsgat boren.
• Hebt u de plank bij een stoot op een balk verwijderd dan kunt u de vervangende plank direct plaatsen.
• Hebt u de plank naast een balk doorgezaagd dan moet u de plank schuin afwerken (met beitel en rasp of schuin gezette decoupeerzaag), afb. 5.
• Tegen de balken, (1) in afb. 5, schroeft u latjes van ca.30x50mm (2), die iets langer zijn dan de breedte van de plank.

U moet er wel op letten voor de reparatie dezelfde maat planken te gebruiken!

Bij lange reparatiestukken of zwaar belaste vloeren moet u ook het verband met de aangrenzende planken herstellen. Hiervoor schroeft u plankjes, (3) in afb.5, onder de aangrenzende planken, en u zet het reparatiestuk hierop ook met schroeven vast, (4) in beeld 6. Die schroeven kunt u verzonken inzetten en met kneedbaar hout afstoppen.

Het is natuurlijk jammer als u de messing van een intacte buurplank moet verzagen om een beschadigde eruit te halen. Ik zaag dan liever de plank in stukken, haal deze eruit en zet dan weer een plank in. Om de vervangende plank te kunnen plaatsen moet u de onderkant van de groef gedeeltelijk of geheel afzagen, (1) in afb. 7, zodat u de messing van het reparatieplankje in de groef kunt plaatsen en het reparatiestuk erin kunt wippen. Het is ook nuttig de messing van de reparatieplank een beetje af te ronden, (2) in afb.7. Als de planken heel losjes liggen kunt u het reparatiestuk soms ook zo erin wippen.
Bij een vloer met stompe naden (zonder messing en groef) is de werkwijze in principe dezelfde met uitzondering van het aanpassen van messing en groef.Dit alles kost behoorlijk veel tijd. Het is de moeite waard erover na te denken de hele vloer op te nemen en opnieuw te leggen (zie hoofdstuk 08.3). Bij een nieuwe vloer leg ik in mijn eentje 3 à 4m² per uur, met zijn tweeën is dat nog meer. Reparatie van een enkele plank duurt vaak langer dan een uur!2.   Kleine beschadigingen opvullen
Soms hebben plankenvloeren relatief kleine beschadigingen, of knoesten zijn bij het drogen eruit gevallen. Dat kunt u met houtplaatjes repareren. Dit is beschreven onder menupunt 23.4 Gaten in hout opvullen.

3.   Plankenvloer opnemen
Als een vloer veel beschadigingen heeft is het meestal minder werk de vloer compleet op te nemen en nieuw te leggen. Als de kieren door krimp open staan moet u dat ook doen om de planken aan te kunnen schuiven.
Eerst verwijdert u de plinten. Het moeilijkste bij het opnemen van planken is het begin. Het werkt makkelijk een kapotte of slechte plank zoals boven beschreven te verwijderen en van daaruit naar beide kanten te werken. Hierbij wipt u drie planken met een koevoet zo ver op dat u de eerste eruit kunt halen (beeld 8).