Bonjour Bosbess, Cees,
Naar aanleiding van de bijdragen van @Bosbess ben ik mij maar eens wat gaan inlezen in de materie “basisinkomen”. Ik wil immers niet bij die groep mensen horen die in veel artikelen zo laatdunkend wordt weggezet als lieden die hun mening over het basisinkomen al klaar hebben zonder dat ze het idee begrijpen.
Het valt mij op dat de voorstanders van het basisinkomen vrijwel unaniem zich lovend uitlaten over de buitengewone eenvoud van het systeem, waardoor een gigantische bureaucratie kan worden afgebroken wat enorme kostenbesparingen met zich meebrengt. Het resulterende systeem zou “as a matter of consequence” eenvoudiger, transparanter, rechtvaardiger, doelmatiger en meer op de menselijke maat aangepast worden. Zó een eenvoudige oplossing voor zoveel complexe problemen, wie kan daar nu op tegen zijn?
Ik blijf hier nadrukkelijk even buiten alle negatieve en positieve voorspellingen of mensen tóch wel blijven werken of helemaal niet meer, of ze zich in ledigheid gaan verliezen of juist hun verborgen talenten zullen gaan ontplooien, of mensen gelukkig worden “doordat ze niet langer hun arbeid hoeven verkopen” of ongelukkig “omdat de prikkel van wie niet werkt zal niet eten verdwijnt”. Voorspellen is moeilijk, zeker als het om de toekomst gaat, en die voorspellingen zijn vaak ook nog eens sterk gekleurd door de politieke en maatschappelijke overtuiging van de voorspeller. Kortom, zowel wensdenken als doemdenken zijn in de discussies over het basisinkomen rijkelijk voorhanden. Ik vind dat linksom of rechtsom onvoldoende steekhoudende argumenten.
Als technicus kan ik het niet laten om het hele vraagstuk zo koel-analytisch als mogelijk te bekijken. Zoveel mogelijk ontdaan van emotie kijken naar het wat, hoe en waarmee. Met in gedachten de waarschuwende woorden van één van mijn cynische voorgangers H.L. Mencken: “there is always a well-known solution to every human problem — neat, plausible, and wrong“. Ik ben derhalve zoals gewoonlijk gewapend met enige intellectuele achterdocht. Maar ik ben bereid mij te laten overtuigen.
Als ik mijn achterdocht uitleef op het basisinkomen, word ik al snel geconfronteerd met een aantal vragen. Prangende vragen, die naar mijn mening belangrijke factoren zijn in het falen of slagen van iets als een basisinkomen. Wat mij dan opvalt is dat juist deze vragen naar mijn mening slechts beperkt aandacht krijgen.
Allereerst, landen zijn geen eilanden. Stel dat Frankrijk een basisinkomen invoert. Hoe zit dat dan met immigranten? Gelukzoekers die worden aangetrokken door de belofte van gratis geld voor niets? Krijgen die allemaal ook recht op het basisinkomen op het moment dat ze zich in Frankrijk vestigen? Of juist niet, en krijgen we toch weer een nieuwe “onderklasse” van inwoners die geen recht hebben op het basisinkomen? Of gaat Frankrijk strenge toelatingseisen hanteren, in weerwil van het vrije verkeer binnen de EU? En omgekeerd, kan ik mijn Franse basisinkomen toucheren en lekker goedkoop op Bali of in Thailand gaan wonen? Al dan niet permanent?
Vervolgens, de onvermijdelijke morele vraagstukken. Als iemand zijn basisinkomen besteedt om zich aan drank en drugs te gronde te richten, moet de overheid zo iemand dan “beschermen” door het basisinkomen in te trekken of aan voorwaarden te binden? Als iemand met dank aan zijn basisinkomen full-time tegen de regering gaat protesteren? Een politieke tegenpartij gaat oprichten? Aanslagen gaat plegen? Kortom, blijft dat basisinkomen universeel en onvoorwaardelijk als mensen de hand gaan bijten die hen voedt?
Tenslotte is daar de zoals altijd onbekende toekomst. Zeker als zich in de toekomst economisch zwaar weer aankondigt zal men ongetwijfeld kritisch gaan kijken naar de uitgavenpost die “basisinkomen” heet. Wat gaat er dan gebeuren? Ik hoor de eerste politici al roepen, “het moet eerlijker”, dus waarom moeten die mensen die al rijk zijn óók een basisinkomen hebben? En waarom is dat basisinkomen hetzelfde voor mensen die in goedkope- en in dure regio’s wonen? En moet je eens kijken naar het verschil tussen een vrijgezel en een gezin met kinderen, da’s Niet Rechtvaardig. Je hoort de politieke kretologie al van verre aankomen, “harmonisatie”, “stroomlijning”, “heroriëntatie”, bladibla.
Al die bovengenoemde knagende vragen schreeuwen natuurlijk om antwoorden, die de Franse beroepsbureaucraten met hun onbedwingbare regelzucht vanzelfsprekend allemaal al klaar hebben. Een regel hier, een criterium daar, controle zus, procedure zo, commissie voor, uitvoeringsorgaan achter, u voelt hem al aankomen. Dat reusachtige verhaal over het eenvoudige systeem en de overbodige bureaucratie komt daarmee toch wat op lemen voeten te staan.
Wellicht heb ik de verkeerde artikelen gelezen (in welk geval ik me open stel voor verwijzingen) maar ik heb op de bovengenoemde vraagstukken nog niet of nauwelijks serieuze analyses of antwoorden gezien. En dat maakt me ongerust. Ik moet dan direct weer terugdenken aan de Nederlandse belastingvereenvoudiging onder de commissie Oort begin jaren 90. Dat vereenvoudigde belastingstelsel is nu anno 2017 ingewikkelder dan ooit, voor geen enkele normale burger nog te doorgronden, en de vroeger zo efficiente Belastingdienst gaat in een organisatorisch- en automatiseringsmoeras ten onder. Net als @Capitaine Cees de Franse fonctionnaires kennende vrees ik met grote vrezen dat het in beginsel ó zo eenvoudige basisinkomen op den duur op een vergelijkbare bureaucratische nachtmerrie zal uitdraaien.
Des te meer een nachtmerrie, omdat in de tussentijd de maatschappij zich heeft overgegeven aan een inkomensvorm die de overheid een nooit eerder vertoonde universele hefboom geeft om het privéleven van de burger de haar gewenste kant op te wrikken. “U krijgt van mij een inkomen en zult dus doen wat ik zeg, want anders…” Dáár komt mijn angst voor Big-Brother-achtige toestanden vandaan.
In Zwitserland is een referendum geweest over het basisinkomen en dat is door de bevolking met een forse meerderheid afgewezen. Zwitserland is een welvarend en goed georganiseerd land met prima voorzieningen en een hoog opleidingsniveau. Je mag er derhalve van uitgaan dat die bevolking weet wat ze doet. Als die massaal tegen gratis geld stemmen, dan is dat een fenomeen wat het overdenken waard is. Tenminste voor mij.
Salutations, Jos
